Gülseren Onanç
Eğer 2023 sizi yıpratmış hissettiriyorsa, yalnız değilsiniz. 2023 yılı hem ülkemiz hem de dünya için kötü bir yıldı. Dünya Bankası 2023 yılını “eşitsizlik yılı” olarak ilan etti. Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres G20 liderlerini, “Dünyamız -özellikle gelişme olan ülkeler- büyüyen eşitsizlikler, iklim kaosu, ve çatışmalar ve açlık ile karşı karşıya” diyerek uyardı.
Dünya genelinde yoksulluk artarken, çalışma çağındaki yaklaşık 2.4 milyar kadın hala erkeklerle aynı haklara sahip değil. Dünya Ekonomik Forumu’nun 2023 Küresel Cinsiyet Eşitsizliği Raporu’na cinsiyet göre dünyada kadın-erkek eşitliğini sağlamak için 131 yıla ihtiyaç var.
2023 yılı tüm zamanların en sıcak yılı olarak tarihe geçti.
Dünya nüfusu 8 milyarı buldu. Hindistan’ın nüfusu Çin’i geçerek 1,43 milyar insan ile dünyanın en kalabalık ülkesi oldu.
7 Ekim 2023’ten beri devam eden İsrail-Hamas savaşında büyük bir dram yaşanıyor: 1400 İsrailli, 23 bine yakın çoğu kadın ve çocuk Filistinli öldü, yüzbinlerce kişi yaralandı. Ukrayna-Rusya savaşı ikinci yılını tamamlamak üzere ve barış hala yakın bir gelecekte görünmüyor. Azerbaycan Karabağ’ı ele geçirdi.
Freedom House raporuna göre dünyada demokrasi geriledi. Afrika’da askeri darbeler oldu. Sudan’da iç savaş yaşandı. Yükselen sağ siyaset kürtaj haklarını hedefe koyarak kadın haklarında gerileme yaşattı. Afganistan’da Taliban rejimi, İran’da molla rejimi kadınlara baskılarını sürdürdüler.
2023’te ülkeler ve şirketler uzayı keşfetmek üzere yarıştılar. Özellikle Ay, ilgi odağı oldu.
2023 yılı yapay zekanın geniş kamunun kullanımına sunulduğu bir yıl oldu. ChatGPT’nin kullanıcı sayısı 180 milyon kişiyi buldu. Hükümetler ve şirketlerin yapay zeka araçlarını kullanmaya başlaması endişeyi de beraberinde getirdi. Yapay zekanın sunduğu fırsatların yanında demokrasiye ve insanlığa zarar verebileceğine ilişkin kaygılar da baş gösterdi.
2023: Yıkım ve Yenilgi Yılı
Türkiye 2023’te yüzyılın en büyük deprem felaketini yaşadı. 10 şehir etkilendi, resmi rakamlara göre 50,783 kişi yaşamını yitirdi, 3 milyon kişi yerinden göç etti. TEPAV’ın raporuna göre, depremin Türkiye ekonomisine verdiği zarar 150 milyar dolar oldu.
Cumhurbaşkanlığı ve Parlamento seçimlerini Recep Tayyip Erdoğan ve Cumhur İttifakı kazandı. İstanbul Sözleşmesi’nden çıkan, kadın kelimesini ülke yönetim literatüründen kaldırıp onun yerine aile kavramını yerleştirmeye çalışan otoriter muhafazakâr-milliyetçi Cumhur İttifakı altında kutuplaşma ve ayrımcılık devam etti. Türkiye kadına yönelik ayrımcılığın yoğun yaşandığı ülkeler arasında yer aldı.
Uluslararası Demokrasi ve Seçim Yardımı Enstitüsü’nün 2023 yılı raporuna göre Türkiye Hukukun Üstünlüğü kategorisinde 173 ülke arasında 148. Sırada yer aldı. Avrupa’da “demokratik olmayan” dört ülkeden birisi olarak gösterildi.
İtiraz ve Gösteriler
Dünyada ve Türkiye’de bu gelişmeler olurken bu gidişata itiraz edenler de oldu. Savaşa, gelir adaletsizliğine, baskıya ve ayrımcılığa karşı kadınlar, gençler, akademisyenler, işçiler, LGBTİ+ aktivistleri sokak gösterileri ile itirazlarını yükselttiler.
Dünyanın birçok şehrinde ve üniversite kampüslerinde İsrail’in savaş politikalarına karşı protestolar yapıldı, Gazze halkı ve Filistin için dayanışma mesajları verildi, ateşkes ve barış çağrısı yapıldı.
Dünyanın birçok yerinde, ABD’da bile, işçiler örgütlü bir şekilde itirazlarını dile getirdiler.
Küresel Kadın Dayanışması
Kadınların uğradığı ayrımcılık dünyanın her yerinde farklı şekillerde gerçekleşiyor. Kadınlar 2023’te kadın kimlikleri ile ulus kimliklerinin ötesinde uluslararası ve bölgesel dayanışmayı geliştirdiler. Güney Amerikalı kadınlar ABD’deki kürtaj yasaklarına karşı ABD’li kadınlar ile, Ruandalılar Afganlar ile, İranlı kadınlar Ukraynalı kadınlar ile dayanışma içinde oldular. İklim aktivisti Greta Thunberg, “Uluslararası dayanışma olmadan iklim adaleti olmaz” diyerek Filistinli ve Afgan Kadınlar ile dayanışma içinde olduğunu açıkladı.
2023 SES Yılın Kadınları
Biz SES Eşitlik ve Dayanışma Derneği’nin dijital yayın organı SES Eşitlik Adalet Kadın Platformu’nda son beş yılda olduğu gibi 2023’te de, dünyadaki ve Türkiye’deki eşitsizlik ve adaletsizliklere karşı itirazları olanların, patriyarkaya karşı direnenlerin umut dolu hikayelerini topluyor, Türkçe ve İngilizce haftalık olarak yayınladığı bültenler ile on binlerce kişiye ulaştırıyoruz.
2021 yılından beri üç yıldır Türkiye’ye ve dünyaya umut olan kadınlara SES Yılın Kadınları Ödülleri veriyoruz. Her yıl olduğu gibi bu yıl da 2023’ün aday listesini yıl içinde hikâyelerini yazdığımız kadınlar arasından seçtik. Yılın Kadınları adaylarını seçerken şu kriterleri göz önünde bulundurduk:
Kadın hakları mücadelesinde öncü olmak, eşitlikçi ve feminist duruşuylarıyla örnek olmak, sistematik baskılara direnmek, kadın dayanışmasına katkı sunmak, başarılarıyla kadınlara ilham vermek ve mücadeleleriyle umut olmak.
2.000 kişinin oylaması sonucunda 12 kişilik SES Yılın Kadınları aday listesini oluşturduk. Bir de uzun yıllardır Türkiye’de kadın hareketine hizmet etmiş bir kadın sivil toplum kuruluşuna da “Yaşam Boyu Başarı Ödülü” vereceğiz.
18 Ocak 2024 Perşembe günü Pera Müzesi’nde gerçekleşecek ödül törenimizde SES Yılın Kadınları’na ödüllerini takdim edeceğiz.
2023 “eşitsizlik yılı”nda, öncü çalışmaları, başarıları, örgütlü itirazları ve Türkiye ve dünyada kadın dayanışmasına verdikleri destek için SES Yılın Kadınları’na minnet borçluyuz.