9. Yargı Paketi taslağına göre ‘Kadının Soyadı’ düzenlemesinde yapılacak değişiklik ile Anayasa Mahkemesi kararına rağmen kadınlar evlendikten sonra kendi soyadlarını tek başına kullanamayacak.
“Kadının soyadı konusundaki hukuk dışı dayatmalar, erkeğin aile reisliğini geri getirme ve reisli aile modelini yeniden dayatma çabalarının bir parçası.”
9. Yargı Paketi taslağında yeni detaylar ortaya çıkıyor. 38 maddeden oluşan taslakta 13’üncü maddede 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 187’nci maddesinde yer alan “Kadının soyadı”, “Hak düşürücü süreler” başlıklarında düzenleme öngörülüyor.
Türk Medeni Kanunu’nun 187’nci maddesine göre kadınlar, evlendiklerinde eşlerinin soyadını almak zorundaydı fakat dilerse kendi soyadını kocasınınkinin önünde kullanma hakkına sahipti.
AYM’nin 22 Şubat 2023 tarihinde, evlenen kadınların eşlerinin soyadını almasını zorunlu kılan Medeni Kanun’un 187. Maddesi’ni iptal etmesine karşın yeni yargı paketinde bu karar uygulanmak istenmiyor.
“Çocuk üzerinde olumsuz etkiler doğurabilir”
Yargı paketinin taslağına göre kadının, evleneceği kişinin soyadını alması zorunlu kılınırken kendi soyadını ise ancak eşinin soyadının önünde kullanabilecek. Taslak metinde yer verilen kararın gerekçesinde de eşlerin farklı soyadları kullanmasının “toplumunun temeli olan aile bütünlüğüne zarar vereceği” iddia edildi.
Evlilik durumunda kadının kendi soyadını kullanmasının çocuk üzerinde “olumsuz etki doğuracağı” ileri sürülen gerekçede “çocuğun hangi soyadını kullanacağının ayrı bir tartışma konusu haline geleceği” de savunuldu.
Kadın örgütleri tepki gösterdi
9. Yargı Paketi’ni Birgün’e değerlendiren SOL Feminist Hareket Üyesi Dilara Kurtuluş, iktidarın kadınların bedenlerine, haklarına, yaşamlarına uygulanan saldırılarının arttığına dikkat çekti. Kurtuluş, yargı paketinde AYM kararına rağmen kadınların bekârlık soyadlarını kullanamayacağı ibaresine ise tepki gösterdi. “Bu kararın gerekçesi olarak da aile bütünlüğü ve çocuk üzerindeki olumsuz etkiler öne sürülüyor” diye konuşan Kurtuluş, “Kadınların hayatlarını zapturapt altına almak için sıklıkla kullanılan aile ve çocuk aparatı maalesef başka zamanlarda hiç dillendirilmiyor. Destekledikleri tarikatların yurtlarında çocuklar istismar edilirken ‘Bir kereden bir şey olmaz’ diyerek savunma yapanlar, anne ve babanın farklı soyadları kullanmasının ‘çocuklarda olumsuz etki yaratacağını’ söyleyerek kadınların kendi soyadlarını kullanmasını engelliyor” ifadelerini kullandı.
Eşitlik İçin Kadın Platformu (EŞİK) gönüllüsü avukat Hülya Gülbahar’ın bianet’e yaptığı değerlendirmeler ise şöyle:
“9. Yargı Paketi, kadın haklarını tırpanlayan son derece tehlikeli bir paket. Zaten torba yasalar ile kadın örgütleri dahil konunun muhataplarını taraf almadan kapalı kapılar ardında hazırlanan taslakların dayatılması yöntemi, hukuk dışı anti demokratik bir yöntemdir.”
“AYM, Medeni Yasa’nın evli kadının kocasının soyadını taşıma zorunluluğu getiren maddesini iptal etmişti. 9. Yargı Paketi, Anayasa Mahkemesi kararlarını yok sayarak aynı mecburiyeti yasaya tekrar sokmaya çalışıyor. Yasada geçen “Ancak” kelimesi yerine “şu kadar ki” bağlacını ekleyerek eski maddede değişiklik yapmış gibi gösterme oyunu oynuyorlar. Kelime oyunlarıyla Anayasa’nın 10, 41 ve 153. Maddesi’ni çiğnemelerine izin vermeyeceğiz.”
“Adalet Bakanlığı ve İçişleri Bakanlığı, bu konuyu basit bir evlendirme dairelerine ve nüfus müdürlüklerine gönderecekleri bir paragraflık genelgeyle çözebilecekleri halde, aylardır kadınları hukuk dışı bir dayatma ile karşı karşıya bırakıyorlardı. Şimdi de Anayasa’yı ve ailede eşitlik ilkesini ayaklar altına alıyorlar.”
“Soyadı ile ilgili yapılmak istenen düzenlemenin, gerekçesinde iki ayrı yerde, Anayasa’nın 41. Maddesi’ne atıf yapılarak ailenin Türk toplumun temeli olduğu vurgulanıyor. Cümlenin birinci yarısına yer verirken kasten, cümlenin ikinci yarısı yok sayılıyor. Oysaki o cümlenin devamı ‘aile eşler arasında eşitlik ilkesine dayalıdır’ ibaresi var.
“Şu anda yapılması gereken kadınların nüfus müdürlüklerine yapmış olduğu başvurular var, bu başvurulara nüfus müdürlüklerinin olumlu yanıt vererek AYM kararı doğrultusunda evlilik öncesinde istenen kendi soyadlarını kullandıkları kimliklerinin verilmesi.”
Annenin soybağının reddi davası açma hakkı
9. Yargı Paketi’nde 14’üncü maddede, Türk Medeni Kanunu’nun 286’ncı maddesinde yer alan “Soybağının reddi/Dava Hakkı” maddesi de düzenleniyor. Bu maddenin düzenlenmesine gerekçe olarak ise Anayasa Mahkemesi’nin 26 Temmuz 2023 sayılı kararı gösterildi. Buna göre, söz konusu AYM kararından önce baba ile çocuk arasında kurulan soybağı, yalnızca kocanın veya çocuğun açacağı davalarla ortadan kaldırılabilirdi. Bu durum, Türk Medeni Kanunu’nun 286. maddesinin birinci fıkrası “Koca, soybağının reddi davasını açarak babalık karinesini çürütebilir, bu dava ana ve çocuğa karşı açılır” şeklindeydi. Bu nedenle nüfus kayıtlarında baba olarak gözüken kişinin gerçek baba olmadığını bilmesi halinde dahi, annenin soybağının reddi davası açma hakkı yoktu.
AYM kararının gerekçe olarak gösterildiği madde, “Koca, ana veya çocuk soybağının reddi davasını açarak babalık karinesini çürütebilir. Bu dava, dava açma hakkına sahip diğer kişilere karşı açılır” şeklinde yeniden düzenlendi.
9. Yargı Paketi’nde 15’inci maddede yer alan Türk Medeni Kanunu’nun 289’uncu maddesinde yer alan “Hak düşürücü süreler” başlığında da bir düzenleme öngörülüyor. Buna göre mevcut kanunda “Koca, davayı, doğumu ve baba olmadığını veya ananın gebe kaldığı sırada başka bir erkek ile cinsel ilişkide bulunduğunu öğrendiği tarihten başlayarak bir yıl, (…) içinde açmak zorundadır. Çocuk, ergin olduğu tarihten başlayarak en geç bir yıl içinde dava açmak zorundadır ” ifadesi, “Koca, davayı, doğumu ve baba olmadığını veya ananın gebe kaldığı sırada başka bir erkek ile cinsel ilişkide bulunduğunu öğrendiği tarihten başlayarak bir yıl, (…) içinde açmak zorundadır. Ana doğumdan, çocuk ise ergin olduğu tarihten başlayarak en geç bir yıl içinde dava açmak zorundadır” şeklinde yeniden düzenleniyor.
9. Yargı Paketi’nde 16’ncı maddede yer alan Türk Medeni Kanunu’nun 314’üncü maddesinde yapılması öngörülen düzenlemenin gerekçesi de AYM’nin 26 Temmuz 2023 tarihli kararı olarak gösteriliyor. Buna göre, “Eşler tarafından birlikte evlât edinilen ve ayırt etme gücüne sahip olmayan küçüklerin nüfus kaydına ana ve baba adı olarak evlât edinen eşlerin adları yazılır.” İfadesi “Ayırt etme gücüne sahip olmayan küçüklerin nüfus kaydına, birlikte evlât edinmede ana ve baba adı olarak evlât edinen eşlerin adları; tek başına evlât edinmede ise ana veya baba adı olarak evlât edinenin adı yazılır. Evlât edinilen diğer kişiler hakkında, talepleri halinde bu hüküm uygulanır” şeklinde yeniden düzenleniyor.