“Yanlış bilgi, ele alınması zor bir konu ve X dahil bazı platformlarda yanlış bilgiyle mücadele etmek artık bir öncelik değil. Dolayısıyla, bu karmaşanın içinden çıkma yükü sizin üzerinde. Hiçbir çevrimiçi rehber sizi internetteki kötü ve doğruluğu teyitlenmemiş içeriklere karşı tam olarak koruyamaz. Ancak büyük bir haber olayını takip eden çevrimiçi kaosu yönetmek için yapabileceğiniz bazı şeyler var.”
Hamas militanlarının 7 Ekim’de İsrail’e bir saldırı düzenleyerek en az 1.000 kişinin ölümüne yol açması ve en az 150 kişiyi rehin alması, ve İsrail’in Hamas’a savaş ilan ederek karşılık vermesinin ardından bölgeden ve sosyal medyadan şiddet fotoğrafları ve videoları yağdı. Görüntülerin bazıları saldırılar sırasında olay yerinde bulunan mağdurlar tarafından paylaşıldı. Bazılarının Hamas tarafından servis edildiği bildirilirken, bazıları da yıllar öncesine ait, dünyanın başka yerlerindeki çatışma bölgelerinden, hatta bir video oyunundan alınmıştı. Ortalama bir internet kullanıcısı için internette hangi bilgiye güveneceğini bilmek hiç bu kadar zor olmamıştı.
Düzinelerce olayda yanlış bilgilendirmeyi ele almış biri olarak, insanların bir kriz sırasında birçok nedenden ötürü sosyal medyaya akın ettiğini biliyorum. Belki ana akım haberler yeterince hızlı ya da anlık gelmediği için ya da kriz onları ya da bir yakınlarını tehlikeye attığı ve yardıma ihtiyaçları olduğu için… Belki de dünya yanarken başka ne yapacaklarını bilmedikleri için önemli bir anın gerçekliğini yakalayan bir şey görmek, paylaşmak ve söylemek istiyorlar. Yanlış bilgi ve manipülasyon da genellikle aynı nedenlerle yayılır ve kaynağın güvenilirliğinden emin olmasalar bile ürkütücü bir videoyu ya da dehşet verici bir fotoğrafı paylaşmanın veya yardım çağrısında bulunmanın zarar vermeyeceğine inananların haber akışlarına sızar.
Savaş internete taşındığında, iyi ve kötü bilginin aktarımı çeşitli sebeplerle daha da artar. Devlet destekli bilgi savaşları internetin icadından çok önce de var olsa da, sosyal medya her türlü propagandanın ve tehlikeli yalanların hızla milyonlara ulaşmasını sağladı. Örneğin, Rusya’nın 2022’de Ukrayna’yı işgali sırasında, canlı yayıncılar ve dolandırıcılar, izlenme sayısını artırmak ve insanları sahte bağış kampanyalarına bağış yapmaları için kandırmak amacıyla eski videoları TikTok’ta yeniden yayınladılar ve en son haberleri gösterdiklerini iddia ettiler.
Geçtiğimiz yıl, insanların Rusya’nın Ukrayna’daki savaşıyla ilgili yanlış bilgiler arasında yollarını bulmalarına yardımcı olmak için savaş zamanında çevrimiçi olmak için bir rehber yazdım. Çevrimiçi bilgi deryasının nasıl hızlı bir şekilde değerlendirileceğine ilişkin tavsiyelerin çoğu yıllar içinde çok fazla değişmedi. Ancak sosyal medya sadece birkaç ay içinde oldukça değişti; Hamas saldırısından bu yana geçen günlerde, güvenilir olmayan paylaşımları doğrulamak için bazı eski yöntemlerin değiştirilmesi veya onlardan tamamen vazgeçilmesi gerektiği açıkça ortaya çıktı.
Bu durum özellikle de bir zamanlar önemli haberleri gerçek zamanlı olarak takip etmek isteyenler için kilit bir yer olan eski adıyla Twitter olan X için geçerli. Platformun sahibi ve CTO’su Elon Musk, Hamas’ın İsrail’e saldırmasından sonraki saatleri çatışmayla ilgili yanlış bilgi yayarak geçirdi ve hatta 150 milyon takipçisine saldırıyla ilgili haberleri yanlış bilgi paylaşma konusunda açık bir geçmişe sahip iki doğrulanmış hesaptan almalarını söyledi. Washington Post’a göre Musk’ın tavsiyesi silinmeden önce en az 11 milyon kez görüntülenmişti. Bu, Musk’ın platformun yanlış bilgi ve nefret söylemine karşı denetleme kapasitesini azaltmak için aylar harcamasından sonra gerçekleşti.
İlk saldırıdan bu yana X kullanıcıları, ABD hükümetinin İsrail’e 8 milyar dolar yardım gönderdiğini iddia eden uydurma bir Beyaz Saray notunu dolaşıma soktu. Kendini Jerusalem Post olarak tanıtan bir hesap İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu’nun hastanede olduğuna dair sahte bir söylenti yaydı. Twitter’ın doğrulama sistemi, tweet’lerine daha fazla etkileşim sağlayan ücretli aboneler için premium bir rozete dönüştürüldüğünden, X’te hedef kitle satın almak ve platformdaki uzman kişi ve kurumları taklit etmek artık nispeten daha kolay.
Yanlış bilgi, ele alınması zor bir konu ve X dahil bazı platformlarda yanlış bilgiyle mücadele etmek artık bir öncelik değil. Dolayısıyla, bu karmaşanın içinden çıkma yükü sizin üzerinde. Hiçbir çevrimiçi rehber sizi internetteki kötü ve doğru olmayan şeylere karşı tam olarak koruyamaz. Ancak büyük bir haber olayını takip eden çevrimiçi kaosu yönetmek için yapabileceğiniz bazı şeyler var.
Kullandığınız platformu anlayın
Birçok büyük sosyal medya platformu, kullanıcılarının akışlarında gördükleri gönderiler için güvenilirlik yerine etkileşime öncelik vermeye geri döndü. Bu da çevrimiçi saçmalıklar ve koordine dezenformasyon için daha elverişli bir ortam yarattı. Bir zamanlar faydalı bir haber kaynağı olan Twitter’ın X’e, yani tamamen farklı bir şeye dönüşmesi durumu kesinlikle daha da vahim hale getirdi.
X bugünlerde son dakika haberler için daha az güvenilir ve kullanışlı ve platformdaki kaynakları değerlendirmek daha zor. X’te mavi tık işareti bir zamanlar platformun kişi ya da kişilerin kimliğini doğruladığı ya da hesabın resmi olarak bir kuruluşa ait olduğu anlamına geliyordu. Ancak rozet artık bir kimlik doğrulama işlevi görmüyor; artık X’in ödeme yapan kullanıcıları için bir özellik haline geldi ve bu kullanıcılar daha iyi etkileşim ve özellikler elde ederek gönderilerini daha fazla insanın önüne çıkarıyor. Bazı doğrulanmış kullanıcılar da X’teki etkileşimlerine göre kendilerine ödeme yapan bir programın parçası, yani onlar için viral olmak kelimenin tam anlamıyla karşılığını veriyor.
Pek çok mavi tıklı X kullanıcısı gerçekten de İsrail-Hamas savaşı hakkında yanlış bilgiler paylaşıyor. Bazıları savaşın görüntülerini paylaştıklarını iddia ederken, aslında sadece bir video oyunundan klipleri yeniden düzenliyor ve milyonlarca görüntüleme alıyorlar. Bu videolar TikTok’ta da görüntüleniyor.
TikTok, bazı açılardan, Twitter’ın bir zamanlar sahip olduğu, insanların büyük bir haber olayını takip etmek için başvurduğu temel sosyal medya uygulaması haline geldi. Pek çok kişinin bir eğlence platformu olarak gördüğü uygulama, son dakika haberlerinin olmazsa olmazı olduğu 2010’lu yıllardaki Twitter’dan çok farklı. Twitter uzman influencerlar tayin ederken, TikTok’ta haberlerin ana kanalı içerik oluşturucular. Uygulamanın haber yaratıcıları, kişilikleri ve ana akım kaynaklardan bağımsızlık vaatleri doğrultusunda ‘fandom’lar oluşturuyor. Tüm bunlar TikTok’un yanlış bilgilendirmeyle ilgili sorunları olduğunu da gösteriyor.
Bir de Hamas’ın şiddet görüntülerini yayınlamak için kullandığı platformlardan biri olan Telegram var. Kısmen grup sohbeti ve kısmen sosyal medya platformu olan Telegram, küresel olarak popüler ve çok az denetleme uygulamasına sahip. Ve uzun zamandır daha ana akım platformlardan ayrılan veya yasaklanan aşırılık yanlıları ve komplo teorisyenleri için bir yuva haline geldi. Bu konuya daha sonra değineceğiz.
SIFT yöntemini kullanmayı öğrenin
Dijital okuryazarlık uzmanı Mike Caulfield tarafından geliştirilen SIFT yöntemi, herhangi bir krizin ortasında duygu yüklü veya öfke uyandıran çevrimiçi gönderilerin nasıl değerlendirileceğini öğrenmek için iyi bir çerçeve sunuyor. Bu yöntemi sevmemin iki nedeni var: Birincisi, pek çok duruma uyarlanabilir olması. İkincisi, buradaki amaç tam olarak bilgiyi teyit etmek değil. SIFT, gördüğünüz şeye ne kadar dikkatinizi vereceğinize ve bir gönderiyi başkalarıyla paylaşırken kendinizi rahat hissedip hissetmediğinize karar vermek için herkesin yapabileceği hızlı bir dizi kontrol anlamına geliyor.
SIFT yöntemi dört adımdan oluşuyor: 1) Dur, 2) Kaynağı araştır, 3) Daha iyi bir haber bul ve 4) İddiaları, alıntıları ve medyayı orijinal içeriğe kadar takip et. “Dur” adımı, İsrail-Hamas savaşı gibi büyük ve şiddetli bir çatışma sırasında çok işe yarayabilir. İnsanlar, son dakika haberlerine maruz kaldıklarında duygularınıza ve inançlarınıza hitap ederek şüpheli ya da doğru olmayan paylaşımlarla etkileşim kurarlar. Dolayısıyla, savaşla ilgili bir video, fotoğraf ya da gönderi, bir konu hakkında şimdiye kadar inandığınız her şeyi doğruluyor gibi görünüyorsa ya da sizi hemen öfkeli, umutlu ya da üzgün yapıyorsa, bunu anında paylaşmaktan kendinizi alıkoyun.
Ardından, kaynağı araştırın. Bu oldukça hızlı bir şekilde yapılabilir. Gördüğünüz şeyi paylaşan hesaba tıklayın ve bilgilerine ve önceki gönderilerine göz atın. Burada tam kapsamlı bir soruşturma başlatmıyorsunuz. Sadece akışınıza kimin girdiğine dair bir fikir edinmeye çalışıyorsunuz. Ardından, daha iyi bir haber kaynağı bulun. Bu da bir sürü sekme açmanız anlamına gelir. Bu konu güvenilir haber kaynakları tarafından başka bir yerde haberleştirilmiş mi? Bu iddia teyit edilmiş mi? Ve son olarak, kaynağın izini sürün. Haber içeriğini açın ve paylaşmak üzere olduğunuz alıntıdaki bir ifadeyi aratın. Bu görüntüyü başka bir yerde bulup bulamayacağınıza bakın ve açıklamaların aynı şeyi anlattığından emin olun.
Kendinize mukayyet olun
Akıl almaz şiddet eylemleri sırasında, ölüm ve yaralanma videoları tanık olma zorunluluğunu da beraberinde getiriyor. Lütfen, görmeyi kaldırabileceğinizi düşünseniz de düşünmeseniz de, korkunç bir olayı göstermek için internette dolaşan şiddet görüntülerini izlemek zorunda olmadığınızı anlayın.
Kendinize mukayyet olun ve böyle bir anda çevrimiçi ve çevrimdışı oynamak istediğiniz rol hakkında eleştirel düşünün. Bu, grup sohbetinizde anında bir son dakika haberi muhabiri olma dürtüsüne direnmek anlamına gelebilir. Daha önce hiç ziyaret etmediğiniz bir mahallede sahada çekilen videoları doğruluk açısından değerlendirecek beceriye sahip değilseniz, bunu birkaç dakika içinde geliştirmeniz de mümkün değildir.
Bu rehberde, haber almaya çalışan sıradan bir insan olarak hangi platformları kullanmanız ya da kullanmamanız gerektiği konusunda belirli talimatlar vermekten kaçınmaya çalıştım. Şimdi bir örnek göstereceğim: Özellikle Telegram’a aşina değilseniz, merakınıza yenik düşüp “ham” görüntüler ve canlı güncellemelerin peşine düşmek için uygulamaya dalmanın zamanı değil. Gerçek propaganda ile karşılaşma ve etkileşime girme riskine ek olarak, Telegram iyi bilgileri ortaya çıkarma konusunda kötü bir üne sahiptir.
Dikkatiniz değerli
Çevrimiçi yalanların işe yaraması için dikkat çekmesi ve yayılması gerekir. Çok sayıda takipçisi olan büyük bir hesabınız olmayabilir, ancak her yeniden paylaşım, hem paylaşımlarınızı çevrimiçi olarak gören insan çevresi hem de orijinal gönderinin etkileşim sayıları açısından önemlidir. Sosyal medyada bir şeyle etkileşime geçmek – ister “doğru olma ihtimaline karşı” temkinli bir paylaşım, ister bir şeyin kesinlikle doğru olmadığını belirtmek için bir yeniden paylaşım olsun – sitenin algoritmalarına o içerikle ilgilendiğinizi gösterir. Başka bir deyişle, kötü bir analizden, kaynak verilmemiş bir fotoğraftan veya düpedüz bir yalandan bahsediyor olsanız bile, öfke paylaşımları yine de paylaşımdır.
Kaynak: Vox
Çeviri: SES, Eşitlik, Adalet, Kadın Platformu