Yazar Menekşe Tokyay, bir yandan kadınların istihdama katılımı yönünde önemli bir bakım politikası, diğer yandan da çocuklar arasındaki eşitsizliklere müdahale etme açısından önemli bir sosyal politika aracı olan ücretsiz kreş hizmeti ve kreş hakkı üzerine yazdı.
Menekşe Tokyay / Duvar
Çocukluğunu anımsarken hatıra çekmecelerinde “kreş anıları” önemli yer tutan okurlarım beni biraz daha iyi anlayacaklardır.
Henüz birkaç aylıkken, çalışan bir annenin çocuğu olarak onun kucağında sabahın ilk ışıklarıyla kreş yollarına düşüp, anneme yeniden kavuşmak için mesai saatinin bitmesini bekleyen biriydim.
O dönemde bu rutin belki zaman zaman yorucu olabiliyor ve başka yaşamlara öykünmeme yol açabiliyordu. Ama yıllar sonra aslında kreşin bir yandan kadınların çalışma hayatına dört elle sarılmasında, bir yandan da çocukların sağlıklı gelişimi ve erken çocukluk eğitiminde ne denli kritik olduğunu anlayacak ve annemle bir kez daha gurur duyacaktım.
Oruç Aruoba der ya, “Yaşadığını, yaşadığın biçimiyle, yazıya dökemezsin, dökülür, gider… Yaşadığını yazamazsın. Yazdığın da, yaşadığın değildir.” Benim için de birkaç aylıkken başladığım kreş yaşantısı bu şekildeydi. Sonrasında yazdıklarım, yaşadıklarımın, deneyimlerimin, kazanımlarımın ve güzel anılarımın sadece basite indirgenmiş haliydi.
Bir çocuğun benliğini inşasında, eğitiminde, sosyalleşmesinde, özgüveninin artmasında, dil becerileri kazanmasında, yaşıtlarıyla birebir iletişim kurmasında ve hatta yaramazlıklarının dozunu ayarlamasında kreş deneyimi her şeyin üstünde gelir.
Kreş sayesinde çocuklar güvenebilecekleri yaşıtları ve yetişkinlerle karşılaşırlar; bilişsel zekalarının gelişimine yönelik aktivitelerle eğitimlerini desteklerler; ilkokul öncesi disiplin kazanırlar.
Kreş ortamında büyüyen çocukta aidiyet ve güvenlik hissi geliştikçe, kendine değer verip bir şeyler başarabileceği hissini doğuran kreş etkinliklerine katıldıkça, kendi yapabilirliklerini gördükçe rezilyansı da artar; onu hayatın sonraki aşamalarında bekleyen zorluklara karşı esneklik ve toparlanabilme becerisi geliştirir; ruhsal ve fiziksel açıdan dirençli bir kişiliğe bürünür.
Millet İttifakı ortak cumhurbaşkanı adayı ve Cumhuriyet Halk Partisi genel başkanı Kemal Kılıçdaroğlu’nun seçim vaatlerinden biri, iktidara geldiklerinde 0-6 yaş arası her çocuğa ücretsiz kreş imkanı sağlanması. Zaten Türkiye’nin de taraf olduğu Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin 28’inci maddesine göre 18 yaş altındaki her çocuk kaliteli eğitim alma hakkına sahip.
Bu konuda bir süredir dünya çapında titiz çalışmalar sürüyor ve başarı öyküleri ortaya konuyor.
Geçtiğimiz yıl ABD’nin New Mexico eyaleti, düşük gelirli sakinlerine ücretsiz kreş imkanı sağlayan ve anayasasına çocuk bakımının finansmanını ekleyen ilk eyalet oldu. Böylelikle New Mexico’da yaşayan herkes açısından çocuğunu ücretsiz kreşe göndermek, anayasal bir hak haline geldi. Eyaletin petrol ve doğal gaz üretim gelirlerinin bir kısmının bu önemli hedef doğrultusunda kaynak olarak ayrılmasına karar verildi.
ABD’de çocuk bakımının aylık maliyeti, enflasyon oranlarını geride bırakırken, çocuk bakımının yıllık ortalama maliyeti 10 bin doların üzerine çıktı ve bu da evli bir çiftin yıllık gelirinin yüzde 10’u, bekar bir ebeveynin yıllık gelirinin ise yüzde 35’i anlamına geliyor.
ABD’nin en yoksul eyaletlerinden biri olan ve çocukların iyi olma hali göstergelerinde sürekli son sıralarda yer alan New Mexico’da atılan bu radikal adımın ardında, bu sorunu çözmeyi “kafasına takmış” bir vali, yasa koyucuların desteği ve 12 yıldır bu doğrultuda çabalayan çocuk hakları savunucularının sahadaki etkinliği yer aldı.
Böylelikle aileler artık çocuklarını kreşe göndermek ile çocuklarına haftanın en az üç günü protein ağırlıklı beslenme imkanı yaratmak arasında yürek burkan o zorlu tercihte bulunmak zorunda kalmıyor.
New Mexico, ayrıca, erken çocukluk eğitimi ve bakımı konusuna odaklanan bir devlet ajansı da kurdu.
Avrupa’da ise durum biraz karışık. Örneğin İngiltere, Avrupa çapında en yüksek çocuk bakım maliyetlerine sahip. Bu da, düşük gelir sahibi ailelerde kadının doğumdan sonra iş hayatından çekilmesi gibi bir sonuç doğuruyor; zira aylık maaşının neredeyse üçte ikisini haftanın beş günü çocuğunu bırakmak zorunda kaldığı kreşe ödemesi, bunun için de borçlanması gerekiyor.
Pregnant Then Screwed isimli sivil toplum kuruluşunun yaptığı son ankete göre, Birleşik Krallık’ta çocuk bakımı, ebeveynlerin gelirlerinin yüzde 75’ine karşılık geliyor. Geçtiğimiz Ekim ayında Birleşik Krallık’ın birçok kentinde çocuk bakımı ücretlerinin yüksekliğini protesto edenler, “Anneler Yürüyüşü” düzenlemişti.
AB ülkelerinde ise, üç-beş yaş aralığındaki çocukların yüzde doksanı, üç yaş altı çocukların da üçte biri, resmi çocuk bakım merkezlerine gidiyorlar. OECD verilerine göre, Almanya ve Avusturya’da başkentte oturan aileler, ücretsiz kreş hizmetinden yararlanırken, çocuk bakım maliyetleri kadın çalışanın yıllık gelirinin yüzde 5’inden daha düşük bir dilime karşılık geliyor. Almanya’da yıllık çocuk bakım maliyeti, yaklaşık 1300 Euro düzeyinde.
Almanya’da 12 aydan büyük çocukların yaşadıkları bölgedeki belediyeye bağlı “Kita” denen gündüz bakımevlerine gitmeye hakları var. Aylık 70 ila 150 Euro arası maliyeti olan bu kreşlerin bedeli, devlet tarafından sübvanse ediliyor. Ancak şu anda Kita’ların personel yetersizliği ve eğitim kalitesi gibi konularda güçlendirilmesi için tartışmalar sürüyor.
Hollanda hükümeti ise, tüm çalışan ebeveynler için çocuk bakım maliyetlerinin yüzde 95’ini karşılamak amacıyla bir plan üzerinde çalışıyor.
Ücretsiz kreşler konusunda İsveç, “model ülke”lerden biri: 12 ayı doldurmuş bütün çocukların eğer ebeveynlerin her ikisi de çalışıyorsa tam gün, eğer çalışmayan bir ebeveyn varsa yarım gün kreşe gitme hakkı var. Ailenin ekonomik durumuna göre devlet, bu bakım ücretinin bir kısmını karşılıyor.
Şimdi de Türkiye’deki duruma geri dönelim.
Yazının devamına buradan ulaşabilirsiniz.