Çalışan anneler bir yandan her şeye yetişmeye çalışırken bir yandan da yetersizlik hissiyle boğuşuyor. Buna bir de çevrimiçi velilik rolü eklenerek annelerin omuzlarındaki yük iyice arttı. Bununla başa çıkmak için neler yapılabilir? Psikiyatrist Prof. Dr. Aslıhan Dönmez, Fikir Turu’na yazdı.
Aslıhan Dönmez
Okullarda online eğitim başladı. Bu dönemde velilerden beklenti büyük: Evde online derslere katılımı denetlemek, gerekirse katkı sağlamak, ödevlerin denetimini yapmak, öğrencinin odaklanmasına yardımcı olmak… Çevrimiçi veli olmak, günümüzün yeni gerçeği.
Çalışan anneler içinse bu durum oldukça zor. Çağımızın çalışan annelerinin genel sorunu, her ihtiyacı gidermeye çalışırken yaşadıkları yetersizlik hissi. Tüm ihtiyaçlara yetişmeye çalışan anneler ise bir yarım kalmışlık, eksiklik, suçluluk, tükenmişlik vb. duygular içerisinde çoğu zaman. Hem işte hem evde hem de annelikte mükemmel olma çabası ve çevrenin de annelerden bütün bunlara yetişmeleri yönündeki beklentisi, bu nedenle her gün küçük dünyalarında (kimse fark etmeden) yaptıkları kahramanlıklar, sessiz zaferler ve gene de tüm alanlarda eksik hissetmeleri…
Çevrimiçi veli olma halinin çağımızın çalışan kadınının hayattaki bölünmüşlüklerine etkisi ne? Kadınlar ve özellikle çalışan anneler bu yetersizlik hissiyle nasıl başa çıkabilir?
Çevrimiçi veli olma halinin hayatımıza getirdiği değişiklikler
Pandemi nedeniyle neredeyse mart ayından beri tüm seviyelerde eğitim çevrimiçi olarak veriliyor. Evde çevrimiçi eğitim alan çocuklarımızın yanında biz de çevrimiçi veliler olduk. Çocuklarımızın ertesi günkü dersleriyle ilgili materyallerini yazıcıdan çıktı alıyoruz, ders programına uygun saatlerde çocuklarımızın derse bağlanmalarını sağlıyoruz, derslerini kamera dışında kalmaya dikkat ederek izliyoruz, bazen kendimizi kaptırıp kopyalar veriyoruz, verilen ödevleri takip ediyoruz, vs. Kısacası, örgün eğitim sürerken bir velinin almadığı birçok sorumluluğu çevrimiçi veliler olarak almak zorunda kaldık.
Bu zorunluluk beraberinde birçok alışılagelmedik deneyimi bize yaşattı. Örneğin; sınıf ortamının mahremiyetine girdik. Öğretmenlerin dersi nasıl işlediğine birebir şahit olabiliyoruz. Çocuklarımızın sınıf içi performanslarını birebir gözlemleyebiliyoruz ve sınıftaki diğer öğrencilerle kıyaslayabiliyoruz. Eğitimcilerin de bizlerden beklentisi arttı; çocuklarımızın derse katılımlarını denetlememizi, ödevlerini düzenlememizi, faaliyetleri birlikte yapmamızı yani eğitime her zamankinden çok daha fazla katkıda bulunmamızı bekliyorlar. Bu beklenti çalışan veya çalışmayan tüm velilerde, özellikle de annelerde, farklı içerikte ve şiddette kaygılara yol açtı.
Çalışmayan anneler bu açıdan nispeten daha şanslıydı; ev işlerinden biraz feragat etmek zorunda kalsalar da çocuklarının yanı başında, eğiticilerin beklentilerini aşağı yukarı karşılayabilecek düzeyde bir çevrimiçi velilik performansı gösterebildiler. Belki roller bazen biraz da olsa karıştı; annelik ve öğretmenlik rolleri arasındaki geçişlerde zaman zaman zorlandılar. Ama çoğunlukla çevrimiçi veliliği iyi kotarabildiler.
Çalışan annelerin çevrimiçi velilik sınavı
Çalışan anneler içinse durum biraz daha zordu. Evden çalışanların evde olması durumu daha da kolaylaştırmadı aslında; çevrimiçi velilik saatleri ile mesai saatleri birbiriyle çakıştı, bu iki sorumluluk arasında bir sınır çizmek zor oldu, neticede hem mesaileri hem de performansları bölündü. Her ikisine de katkıda bulunmaya çalışırken çoğunlukla ikisine de tam anlamıyla konsantre olamaz duruma geldiler. Ve zaten çalışan annenin temel zorluğu olan hiçbir sorumluluğu tam olarak yerine getiremediğine dair eksiklik duygusu, çocuğunun yanında olamamanın yarattığı suçluluk ve işle ev arasındaki dengeyi kuramamanın getirdiği yetersizlik hissi bir de işin içine çevrimiçi veli olmanın sorumlulukları binince daha da arttı.
Aynı sorunların belki de en fazla yaşandığı grup ise mesleği gereği evden çalışamayan anneler oldu. Evden çalışan annenin sorunlarına ilaveten bu grup bir de çocuğuna vekaleten çevrimiçi velilik yapacak uygun kişiyi bulma güçlüğü ile karşı karşıya kaldı. Aile büyükleri ve bakıcılar bu görev için fazla teknolojiden uzaklardı. Bu nedenle bu durumda olan birçok çevrimiçi veli çocuğuna bu alanda destek verebilecek, çevrimiçi araçlara hâkim öğrenci ve öğretmenler tutmaya başladılar. Bu durum da tabi ki, ek bir gider kaynağı oldu.
“Her şeye sahip olmak” isteyen çağımızın çalışan Amazon kadını
Çalışan annenin çevrimiçi velilik sınavı, aslında çağımızın başarıya önem veren, mükemmeliyetçi, hayatın kontrol edilebilir yanını iyi kotarmış, azla yetinmeyen, talepkâr ve mücadeleci – hatta bunca rolü üstlenen kadınları tarihteki Amazonlara benzetmek yanlış olmaz- kadın modelinin bölünmüşlüğü için güzel bir örnek.
Çağımızın Amazon kadını kendisinden bir veya iki kuşak öncesinde yaşayan kadınlara göre çok daha iyi bir eğitim almış durumda ve çalışan kadın oranı eski nesillere göre çok daha arttı. Artık kadının evdeki rolleri arasında evi çekip çeviren kişi ve anne olma dışında, evin ekonomisine katkıda bulunan kişi olma rolü de var. Çağımızın Amazon kadını için bu fazladan gelen rol mükemmeliyetçi özelliğine çok iyi uydu çünkü her şeyin en iyisine sahip olma ihtimali çok cazipti.
“Çocuk da yaparım, kariyer de” sloganı ile yola çıkan Amazon kadını, bu çeşit çeşit rolün hakkını vermek için bölünmüşlüklere razı oldu. Fakat toplumun kadından genel beklentisi olan evin kadını ve anne olma önceliği, Amazon kadınının her şeye sahip olma çabası içerisinde karşısına çıkan en önemli zorluklardan biri oldu. Çalışan kadın olmak hem toplumun ondan beklentisine hem de kendi zihnine ve yüreğine işlenmiş beklentilere ters düştü ve çalışan kadın bu nedenle evi, eşi ve çocukları ihmal ediyor olmakla ilgili hep bir eksiklik, hep bir suçluluk duygusu yaşar oldu.
Şimdiyse pandemi nedeniyle bu baskı altındaki kadının yeni bir role daha bürünmesi gerekiyor: Çevrimiçi velilik. Bu yeni rol, özellikle evden çalışamayan annelerin geri planda sinsice bekleyen eksiklik ve suçluluk duygularının hortlamasına neden olabilir ve bu durum tükenmişlikten depresyona kadar giden rahatsızlıklara yol açabilir. Çalışan ve bu dönemde sorumlulukları daha da artan kadınların sırtlarındaki yükü azaltmaları için bazı durumlara bakış açılarını, bu hallerdeki bazı tutum ve davranışlarını değiştirmeleri gerekir.
Çalışan anne olmanın yarattığı suçluluk duygusundan kurtulmak
Çalışan annenin suçluluk duygusunu ortaya çıkaran etkenleri bulmak bu duygudan kurtulmanın ilk basamağıdır.
Yapılan çalışmalar bu suçluluk duygusunun hem kadının kendisinin hem de eşinin geleneksel cinsiyet rol beklentilerinin olmasından, yapılan işin maddi ve manevi açıdan tatminkâr olmamasından ve çevresel destek sistemlerinin zayıf olmasından kaynaklandığını gösteriyor. (1,2 ) Kişinin kendi içindeki geleneksel cinsiyet rollerindeki beklentileri sorgulaması, maddi ve manevi açıdan tatmin edecek bir iş bulması ve sosyal destek sistemini arttırması bu suçluluk duygusunun azalmasında yardımcı olacaktır. Çalışıyor olmaktan doyum sağlamanın genel “iyi olma” halini de olumlu etkileyerek anneliğe katkıda bulunacağını da unutmamak gerekir.
Ve tabii ki çalışan annelerin en büyük tesellisi olan “nicelik değil nitelik önemli” sözünü de burada hatırlatmakta fayda vardır: Çocukla geçirilen uzun ama boş saatlerdense, kısa ama kaliteli saatler çocuk-anne ilişkisi açısından daha faydalıdır.
- Losoncz I, Bortolotto N. Work-life balance: The experiences of Australian working mothers. Journal of Family Studies 2009; 15: 122-138.
- Steiner RS, Krings F, Wiese BS. Remeber the children, honey! Spouses’ gender-role attitudes and working mothers’ work-to-family conflict. Applied Psychology 2019; 68: 250-275.
Yazının devamına buradan ulaşabilirsiniz.