TÜİK verilerine göre, tüm eğitim kademelerinde okullaşma oranları geçmişe göre artsa da okuldan kopma özellikle lisedeki çocuklar arasında hala ciddi boyutta. Okulu bırakıp çalışmaya başlayan çocukların oranı 2023’te yüzde 22’ye çıkarken bu oran erkek çocuklar arasında yüzde 32,2’yi buluyor.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı 2023 yılına ait “İstatistiklerle Çocuk” verilerine göre, okul öncesi eğitim seviyesinde beş yaş net okullaşma oranı, 2021-2022 öğretim yılında yüzde 81,6 iken 2022-2023 öğretim yılında yüzde 85’e çıktı. Net okullaşma oranı ilkokulda yüzde 93,8, ortaokulda yüzde 91,2 ve ortaöğretim seviyesinde yüzde 91,7 oldu.
12 yıl zorunlu eğitimin uygulandığı Türkiye’de okullaşmanın hala çocuk nüfusun tamamını kapsamamasını değerlendiren Eğitim Reformu Girişimi (ERG) Politika Analisti Özgenur Korlu, “Bu sene okullaşmada ilk defa yüzde 90 bandını gördük. Bu önemli bir seviye. Fakat buraya kadar ulaşması demek artık o yüzde 10’luk kesimin daha dezavantajlı çocuklar olduğu anlamına geliyor ve mevcut müdahale programlarıyla bunların okullaşmasının sağlayamayacağımıza işaret ediyor. Dolayısıyla bundan sonra zorunlu okullaşmanın bütün çocukların yararlanacağı bir hak olabilmesi için, daha önemli adımlar atılması gerekiyor” dedi.
Okuldan kopma ciddi boyutlarda
Tüm eğitim kademelerinde okullaşma oranları geçmişe göre artsa da okuldan kopma özellikle lisedeki çocuklar arasında hala ciddi boyutta.
Çocuk hakları savunucuları ve eğitim uzmanlarına göre çocukların okulu bırakma nedenlerinin başında, sosyoekonomik eşitsizlikler ve yoksulluk geliyor. Okulu bırakıp çalışmaya başlayan çocukların oranı 2023’te yüzde 22’ye çıkarken bu oran erkek çocuklar arasında yüzde 32,2’yi buluyor.
Korlu, çocukların okuldan uzaklaşma nedenlerinin başında çocuk işçiliğinin geldiğini söylüyor:
“15-17 yaşta Türkiye’de resmi çalışmaya başlama izni var. Bu, bizim zorunlu eğitim politikalarımızla da çelişen bir durum ortaya çıkarıyor. Çünkü biz biliyoruz ki çocuk çalıştığı sürece aslında eğitim hakkından yeteri kadar yararlanamıyor. Resmi istatistikler bize 15-17 yaşta erkeklerin istihdamdaki oranının kızlardan çok daha yüksek olduğunu gösteriyor. Kızların neden eğitim dışına çıktığına baktığımızdaysa, özellikle ailevi nedenler ve hane içi bakım yükü, kızın eğitime erişiminde bir engel oluşturuyor.”
2020 yılından bu yana Türkiye’de çocukların işgücüne katılımında artış göze çarpıyor. Bu oran dört yıl önce yüzde 16,2 iken 2023 yılında yüzde 22,1’e ulaştı. 15-17 yaş grubundaki erkek çocuklarda işgücüne katılma oranı yüzde 32,2 iken kız çocuklarda yüzde 11,5.
“Ailelerin önceliği okul değil gıda ve barınma sorunu”
Sahada yapılan araştırmalarda, ailelerin çocuklarını yoksulluk yüzünden okuldan alıp çalışma hayatına verdiğini de aktaran Korlu, “Eğer çocuğun çalışırken haneye olan katkısı zaten düşükse, yani aile bütçesine anlamlı bir miktar eklemiyorsa, aile zaten o çocuğun çalışmasını değil eğitimine devam etmesini istiyor. Ne zamanki o hane o kadar yoksullaşıyor ve çocuğun verdiği katkı hatta bazen çocuğun tek çalışan olması o kadar büyük anlam ifade ediyor, ancak o zaman çocuk eğitim dışına çıkıyor ve çalıştırılıyor. Burada o yüzden hanelere yönelik sosyal ve okul temelli yardımların çok önemli politikalar olduğunu belirtmek gerekiyor” diyor.
Uzun yıllar yoksulluk alanında çalışan insan hakları savunucusu ve Derin Yoksulluk Ağı’nın kurucusu Hacer Foggo da ailelerinin önceliğinin okul değil gıda ve barınma sorunu olduğunu ifade ediyor:
“Eğitim artık derin yoksulluk yaşayan aileler için birinci sırada gelmiyor. Gıdaya erişim ve barınma sorunu birinci sırada. Son birkaç yıldır ziyaret ettiğimiz ailelerde çok fazla taşınmaya tanık oluyoruz. Bu taşınma sonucunda çocuk okulundan ayrılmış oluyor. O arada tekrar okula kaydolmuyor, çalışmaya başlıyor. Kira ve gıda fiyatlarının artışı karşısında çocuklar artık evde kendisini psikolojik olarak yük hissediyor. Bir biçimde ailesine katkıda bulunmak istiyor. Bu öyle bir çıkmaz ki aileler istese de istemese de buna ‘evet’ demek zorunda kalıyor. Pandemiden beri özellikle inanılmaz bir artış var. Çocukların ucuz iş gücü olarak kayıtdışı şekilde istihdamda kullanılması da yaygın durumda.”