SES Eşitlik ve Dayanışma Derneği, araştırmacı gazeteci Sedat Ergin’in moderatörlüğünde, AİHM eski yargıcı Rıza Türmen ile yeni yayınlanan kitabı “Bir AİHM Yargıcının Not Defteri” üzerine söyleşi düzenledi.
SES Eşitlik ve Dayanışma Derneği, araştırmacı gazeteci Sedat Ergin’in moderatörlüğünde, 1998 yılına kadar Büyükelçi ve Avrupa Konseyi daimi delegesi olarak görevini sürdüren 1998 ile 2008 yılları arasında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Yargıçlığı’na seçilen Rıza Türmen ile yeni yayınlanan kitabı “Bir AİHM Yargıcının Not Defteri” üzerine söyleşi düzenledi.
Sedat Ergin’in, Avrupa Konseyi’nde Türkiye’nin daimi temsilcisi olarak görev yaptıktan sonra AİHM’de yargıç olarak görev yapan Rıza Türmen’e bu görev değişikliğinin ona ne ifade ettiğini sorması ile başlayan söyleşide, hakimin tarafsızlığı ilkesinin önemine değinen Türmen o günleri şöyle anlattı:
“AİHM yargıcı olarak göreve başladığımda diğer hakimlerden farklı bir konumdaydım. Devleti koruyan konumdan devleti yargılayan bir konuma geçtim. Bu nedenle devletle bağımın kesilmesi gerekiyordu. Devletin ajanı olarak görüldüğünüz bir konumda AİHM’de yargıçlık yaparsanız saygınlığınız kalmaz. Fakat bunca yıl devlet içerisinde çalıştıktan sonra devlet ile bağın kesilmesi zor bir iş, çaba gerektiriyor. Bu konuda devletin kendisi de yardımcı oldu. Diğer taraftan bakınca yargısız infazlar, faili meçhuller ile karşılaşıyorsunuz. İnsan hakları ihlallerinin olduğu bir durumda devletle bağımı kopardım.
Tabii, ben Büyükelçi olarak Türkiye’den gelen görüşleri imzaladığım için AİHM yargıcı olduğum zaman imzamı taşıyan tüm dosyalardan çekilmek zorunda kaldım. Buna karşın, Türkiye’de yargıçların tarafsızlık ve bağımsızlık konusunda bir dertleri olduğunu nadiren görüyoruz. Örneğin Kavala iddianamesini yazan savcı İrfan Fidan şimdi AYM üyesi. Buna rağmen Fidan, davadan çekilme ihtiyacını hissetmiyor. Bu kabul edilemez bir şey.”
“Kararları zorla uygulattıracak bir mekanizma maalesef yok”
İkinci Dünya Savaşı sonrasında savaş felaketleri tekrarlanmasın diye koruyucu bir sistem olarak kurulan AİHM’in günümüz demokrasilerindeki işlevselliğine, gereken caydırıcılığı devletler nezdinde sağlayıp sağlayamadığına ve AİHS’in ruhundan uzaklaşma olup olmadığına dair sorularla devam eden söyleşide, Rıza Türmen AİHM hakkındaki görüşlerini açıkladı:
“Eleştirilerin hem haklı hem de haksız tarafları var. AİHM ile bireyler, insan hakları ihlallerinde devletlerini dava edebilme imkanına kavuştular. AİHM aynı zamanda Avrupa kamu düzeninin bir parçası haline geldi ve hukuk dairesi yarattı. Kararlarla bağlı olmayan devletler de bir takım yasa değişiklikleri yapıyorlar. Bu nedenle standartlaşma doğdu. Bir de uyum sağlayamayanlar dairesi var. Örneğin Rusya, Türkiye, Azerbaycan, Ukrayna. Kararları zorla uygulattıracak bir mekanizma maalesef yok. Türkiye’de 2000’li yılların başında Avrupa düzenine uyum sağlanması için ölüm cezasının kaldırılması, AY.m.90 değişikliği gibi önemli reformlar yapıldı. Maalesef, AKP iktidarı hukuk devletini ortadan kaldırdı ve AİHM kararlarını tanımamaya başladı. Fakat bunun bir bedeli var. Bu kararları tanımamakla kendinizi demokratik, insan haklarını merkeze alan temel değerlerden de koparıyorsunuz.”
AİHM’in Osman Kavala kararına uyulmaması nedeniyle Avrupa Konseyi tarafından Türkiye’ye karşı başlatılan ihlal prosedürü hakkında görüşleri ile birlikte Türkiye’nin evrensel değerlere geri dönmesi ve demokratik toplumsal düzenin yeniden inşası için 14 Mayıs sonrasında yapılması gerekenlere dair Türmen şunları vurguladı:
“Osman Kavala kararında ihlal prosedürü işlettiler. Fakat Avrupa Konseyi açısından da bir problem var. Kararların uygulanması aşil topuğu çünkü polis güçleri yok. Ancak Bakanlar Komitesi’nin siyasi baskı araçları var. İhlal prosedürü ilk defa bu noktaya geldi. Karar uygulanmazsa Türkiye’nin ihracına kadar gidebilir. Fakat ihraç edilirse de Türkiye vatandaşları AİHM korumasından mahrum kalacaklar.
“Yargı bağımsızlığının yeniden tesisi için HSK’nın yeniden yapılandırılması gerekli”
İktidar değişikliği olursa bu kararların acilen uygulanması gerekiyor. Türkiye’de yargı bağımsızlığının ortadan kaldırılması HSK eliyle oldu. Tekrar tesisi için HSK’nın yeniden yapılandırılması gerekli. Türkiye’deki yargıçlar AİHM kararları ile bağlı olmalarına rağmen bu kararlara uymayarak devletin Sözleşme’den doğan yükümlülüklerini ihlal etmelerine yol açıyorlar. 14 Mayıs sonrasında ilk 100 gün içerisinde yeni iktidar hukuk devletinin yeniden tesisi için yapılandırmalar ile ilgilenmeli.”
Türkiye’ye AİHS madde 18’den ihlal verilmesinin önemine ve AİHM karalarının gelecekte ne yöne doğru gittiğine dair soruların cevaplanması ile devam eden söyleşide, SES Eşitlik ve Dayanışma Derneği kurucu başkanı Gülseren Onanç’ın iktidar değişikliği sonrasında nasıl bir kurumsallaşma talep etmeliyiz sorusuna Türmen şu şekilde cevap verdi:
“AKP öncesi hükümetlerde insan haklarından sorumlu devlet bakanı vardı. 14 Mayıs sonrası ilk 100 günde insan hakları ihlallerine son verilip farklı bir rejimin tesis edildiği gösterilmeli. Bunun için hızlı bir şekilde işlevsel olan bir İnsan Hakları Bakanlığı kurulabilir.”