SES Derneği’nin bu ayki “SES’li Düşünüyorum” başlıklı konuşma serisinde, Future Bright Group kurucu ortağı Akan Abdula, dijital çağda insanları yankı odalarına hapseden algoritmaları, bu yankı odalarının insan psikolojisine ve toplumsal hayata etkilerini ve bu odalardan çıkmanın yollarına ilişkin konuştu.
SES Derneği’nin düzenlediği SES’li Düşünüyorum konuşma serisinde, bu ay Future Bright Group kurucu ortağı Akan Abdula konuk oldu.”Algoritma Çağında: Yankı Odaları” başlıklı bir sunum yapan Abdula, dijital dönüşümle birlikte insanları yankı odalarına hapseden algoritmaları, bu yankı odalarının insan psikolojisine ve toplumsal hayata etkilerini ve bu odalardan çıkmanın yollarına ilişkin konuştu.
“Sosyal mecralarda her şey olabilirsiniz ama özgür olamazsınız. Çünkü sosyal mecralarda yazılımlar var, algoritmalar var” diyerek söze başlayan Abdula, algoritmaların insanların zaaflarından beslendiklerini söyledi:
“Bu yazılımların tek bir görevi var, bizim daha çok tüketmemizi sağlamak. Tüketimi sadece ürün olarak algılamayalım. ‘Tık’lamak da tüketmek anlamına geliyor. Bu anlamda algoritmalar bizi ciddi şekilde yönetiyorlar ve bazı kurallardan yararlanıyorlar. Bu kuralları biz onlara verdik. Yüz yıldır insan psikolojisi hakkındaki bilgiyi, birikimi hatta bütün manipülasyonları bu algoritmalara yükledik. Ve bu algoritmalar bugün bizim beynimizin zaaflarından, kusurlarından yararlanıyorlar.”
“Dijital dönüşüm bizi algoritmalara daha da bağımlı hale getirdi. En basit haliyle, sosyal mecralarda harcadığımız vakit katlandı. Pandemi süreciyle beraber, güven endeksleri düştü. İnsanlar kendilerini güvende hissetmiyorlar. Bundan dolayı sığınacak bir liman arıyorlar. Bu da algoritmalar için bir cenneti oluşturuyor. Algoritmalar yankı odalarıyla bir liman, kendini güvende hissedebileceğin ‘fake’ bir dünya yaratıyor. Türkiye’de güven endeksi Avrupa’nın daha da altında. Biz daha da güvensiz hissediyoruz. O yüzden biz manipülasyonlara çok daha açık durumdayız şu anda.”
İkinci sanayi devriminden bu yana, insanla, ekonomiyle, dünyayla ilgili öğretilerin artık sonuna gelindiğini ifade eden Abdula, şöyle devam etti:
“Daha çok kar, daha çok fırsat yaratmıyor, dünya daha iyi bir yere doğru gitmiyor, en karlı markalar artık en değerli markalar olamıyor. Hiçbir kar etmemiş Amazon, Tesla, dünyanın en değerli markaları haline gelebiliyor. Yeni dünyayı okumakta çok zorlanıyoruz. Ve maalesef bu dünyaya kendi yankı odalarımızda yakalandık. Bugün algoritmaların bizim beynimizin zaaflarından, kusurlarından yararlandığını söylemiştik. Peki bu kusurlar nedir? En önemli kusurumuz, mutlu olmak için bize benzeyenlerle birlikte olma ihtiyacımız. Duygusal zekayı çok törpüleyen bir şeyden bahsediyoruz.”
Yankı odası nasıl çalışıyor?
“Örneğin Facebook’ta 100 arkadaşınız olabilir. Facebook’ta ‘özgür’ olduğunuz bir dönem vardır. Siz iz bırakmaya başlarsınız. İz bıraktıkça algoritma devreye girer, sizi tanımaya ve profillemeye başlar. Algoritma sizin arkadaş olarak kabul ettiğiniz 100 kişinin içinde size en benzeyenleri saptar. Ve bu dakikadan itibaren siz sadece onları görmeye başlarsınız. Geniş başlayan dünyanız yavaş yavaş daralır ve bir odanın içine kapanır. Ve bu odanın içinde sadece siz ve size benzeyenler vardır. Neden buna yankı odası deniyor? Çünkü sadece kendi sesinizi duyar hale gelirsiniz. Sesiniz yankılanır, bunu gerçek zannedersiniz. Dünyada dramatik değişiklikler var ama insanlar yankı odalarının içinde yakalandılar bu değişikliklere.”
Yankı odaları neleri görmemizi engelliyor?
Türkiye’nin çok ağır bir anksiyete içinde olduğunu anlatan Abdula, insanların kontrolü kaybetmiş hissettiğini, bunun da yankı odalarına kapanma isteğini artırdığını söyledi:
“Yankı odalarının içine daha da girilmesinin sebebi anksiyete. Korku duygusu ile anksiyete arasındaki fark kontrol duygusudur. Korku daha kötüymüş gibi duyulsa da, aslında anksiyeteden daha iyi bir duygudur. Çünkü içinde belli bir seviyede kontrol barındırır. Neden korkacağınızı bilirseniz, korkarsınız. Ne zamanki neden korkacağınızı dahi bilemezseniz, kaygı duygusuna kapılırsınız. Kaygı, korkudan çok daha kötüdür. Türkiye neden korkacağını bilmeyen bir anksiyete durumuna girmiştir. Kontrolü kaybettiği için paralize olmuş gibi görünüyor. Sağlık Bakanlığı’nın verilerine göre, Türkiye’de psikolojik tedavi görenler, 8 milyon 6 bine yükseldi. Elimizdeki veriler, pandemi sonrası bu rakamın 12 milyonu geçeceğini gösteriyor. Türkiye’deki insanları kontrolü kaybettiklerini düşünüyorlar.”
“Peki kontrolü kaybettiğinde ne yaparsın? Kontrolü en çok hissettiğin alana kaçmaya, oraya gizlenmeye ve güvende hissetmeye çalışırsın. Maalesef yankı odaları bize benzerleri göstererek bizi güvende hissettirmeye çalışıyorlar. Ama bu gerçek değil. Ve biz bu odalara bağımlı hale geleceğiz, çünkü o odalara kapanmak, kaybettiğimiz kontrolü geri almamızı sağlıyor. Bir diğer konu da, Türkiye’de insanların artık yetişkinliği kaldıramaması. Pandemi ile masanın altına saklanma imgeleri çoğaldı. Her şeyi nostaljide arıyoruz. Bu da bizi yankı odalarına hassas hale getiriyor. Çünkü ‘regresif’ davranışlar gösterdiklerinde insanlar yine kontrol duygusu ararlar. Türkiye tam da bu süreçten geçiyor. Anksiyete içinde regresif davranış sergileyen Türkiye’nin yankı odalarında daha da yankılanacağını net olarak söyleyebiliriz.”
Abdula’ya göre, Türkiye içinde gizlendiği yankı odalarında birçok konuda bilgi sahibi olamıyor, gerçeklerle yüzleşmiyor.
“Öncelikle çok hızlı şekilde kentleşiyoruz. Sanılanın aksine, Türkiye’de AVM’leşme devam edecek gibi görünüyor. Bizde bir iç göç problemi var. Bugün her 10 kişiden sadece biri büyük şehirlerde doğmuş olsa da, nüfusun yarısı orada yaşıyor. Biz çok kötü kentleşen bir ülkeyiz. Bizim AVM’lerden vazgeçme ihtimalimiz yok. Yankı odalarında konuşulanın aksine, Türkiye küçük esnafa dönmeyecek. Yankı odalarında konuşulan bir diğer konu, Türkiye kentleşme sonucunda, son 10 yılda çiftçisinin yüzde 38’ini, verimli topraklarının yüzde 15’ini kaybetti. Türkiye’nin çok kısa zamanda bir gıda sorunu olacak. En çok yankılanan konulardan biri geniş aile kavramı. Ama bu doğru değil, Türkiye’de geniş aile kavramı ölüyor. 3 nesil birlikte yaşayan hanelerin sayısı azalıyor. Mikro evler çok hızlı şekilde büyüyor. Mikro ailelerin ihtiyaçları, hayata bakış açısı Türkiye’nin kaderini değiştirecek.”