Somali’nin önde gelen insan hakları aktivisti ve hekimlerinden Hawa Abdi geçtiğimiz hafta hayatını kaybetti.
Abdi, hayatını çatışma çözümüne, kadın haklarına ve ülkesinde binlerce insanın hayatını kurtarmaya adamıştı.
Begüm Zorlu
Somali’nin ilk kadın jinekoloğu
Hawa Abdi 1947 yılında Mogadişu’da doğdu. Abdi’nin annesi o daha çocukken vefat ettiği için ailenin en büyük çocuğu olarak dört kız kardeşini büyütme ve aile işleriyle ilgilenme görevini üstlendi. Babası, o dönemde Mogadişu limanında çalışıyordu.
Dr. Abdi, 1964 yılında Sovyetler Birliği Kadın Komitesi’nden burs aldı ve Kiev’de tıp okudu. 1971 yılında mezun olduğunda Somali’nin ilk kadın jinekoloğu oldu.
Ertesi yıl Mogadişu’nun yeni açılan Somali Ulusal Üniversitesi’nde hukuk çalışmalarına başladı. Sabahları tıp pratiği yapıyor ve boş zamanlarında hukuk diploması için çalışıyordu. Birkaç yıl sonra hukuk bölümünden de mezun oldu.
Dr. Abdi 1983 yılında ailesinin Somali’deki topraklarında bir klinik açtı ve orada sağlık hizmetlerine erişimi olmayan kadın ve çocuklara ücretsiz sağlık hizmeti sağlamaya başladı. Somali’de 1990’lı yıllarda yükselen ve kıtlığa yol açan çatışma süreci, ülkede bugün de devam eden şiddet ve yönetimsizliği hakim kılmıştı. 1991 yılında çatışma yoğunlaştığında o topraklarda, ülke içinde yerinden edilmiş kişiler için devasa bir kamp kurdu. Vital Voices’ın alıntıladığı gibi Dr. Hawa, çatışmadan kaçan binlerce insanı memnuniyetle karşıladı. Planlanmadan ve çok hızlı gelişen bir süreçte onun tek odalı kliniği bir hastane, okul ve ülke içinde yerinden edilmiş kişilerin sığınabileceği bir kampa dönüştü.
Dirençli bir barış ve kadın hakları savunucusu
Abdi’nin hayatı hakkında 2013 yılında hazırlanan Vital Voices videosu
Ailesinin ve kendisinin imkanları olmasına rağmen Dr. Abdi Somali’yi terk etmedi ve mücadele etmeye devam etti. Kurduğu Dr. Hawa Abdi Vakfı (DHAF) ile birlikte kadınların eğitimi ve hakları için de yıllarca çabaladı. 2012 yılına gelindiğinde, arazisi çoğu kadın ve çocuk olan 90.000’den fazla mülteciye ev sahipliği yapıyordu. İlkokul, lise, topluluk tarım projesi ve kadın eğitim merkezi de barındırıyordu.
Dr. Abdi 2010 yılında Hizbul İslam militanları tarafından hastanesinin ele geçirildiği, ve hemşireleri ile birlikte rehin alındığı anda bile mücadele etmekten vazgeçmedi[1]. Atlantic dergisinden Eliza Griswold’un anlattığı gibi Dr. Abdi, sırf kadın olduğu için, kadınların bu işe uygun olmadığını savunan militanlardan tarafından rehin alınmıştı. O kampı kendilerine teslim etmesi istediğinde militanlara “ben kadın olabilirim ama son 20 yıldır bu ülke için çalışıyorum. Siz ülkeniz için ne yaptınız?” sorusunu yöneltti. Militanlar, hastanede değerli olan her şeyi kırıp çalsa bile geri adım atmak zorunda kaldılar. Dr. Abdi artan medya baskısı ve çatışmayı çözen argümanlarıyla onları ayrılmaya ikna etti. Daha sonra da bununla yetinmeyip halka açık bir özür talep etti ve aldı. Daha sonra yaptığı bir açıklamada “kadınlar istikrarı sağlayabilir. Biz barış yapabiliriz” dedi.
Abdi’nin kızı Deqo Mohamed ile birlikte Yale Üniversitesi’nde konuşması. Bu videoda kaçırılma hikayesini de anlatıyor.
Dr. Abdi çatışma çözümü ve kadın haklarını birleştiren bir aktivizm yürüttü. Zaman zaman “Umut Köyü” olarak adlandırılan mekanda özerk bir yönetim ve adalet sistemi geliştirdi; topluluk üyelerin arasında arabuluculuk yaptı. Kendisinin aktardığı gibi kurduğu kurumlarda ülkesindeki kabile ve siyasi ayrımları gözetmeden herkesi içeren bir yapı sürdürebildi ve kadına karşı şiddetin cezalandırılmasını sağladı.
Dr. Abdi, iki kızı Amina ve Deqo Mohamed’e de doktor olmaları için ilham verdi. Kızları onunla birlikte vakıf için çalıştılar ve özellikle son yıllarda anneleri ile birlikte insani yardım çalışmalarını uluslararası alana taşıdılar. 2010 yılında, bu üçlü Glamour dergisinin yılın kadını ödülünü aldı. O dönemde ABD Dışişleri Bakanı olan Hillary Clinton, Dr. Abdi’ için “bana ilham veren türden bir kadın” demişti. Dr. Abdi ayrıca 2012 yılında Nobel Barış Ödülü’ne aday gösterildi.
Somali ve Dünya’dan mesajlar
Hawa Abdi’nin vefat haberinden sonra ülkesinde ve dünyada yüzlerce kurum ve kişi başsağlığı mesajı yayınladı. Bu mesajlarda Hawa Abdi’nin bir rol model olduğunun, umut aşıladığının ve kadın haklarını güçlendirdiğinin altı çizildi. Bir çok kişi ona minnet duyduklarını belirtti.
Somali Kadın ve İnsan Hakları Geliştirme Bakanlığı yaptığı açıklamada onu “kadın ve çocuk haklarının şiddetli bir savunucusu” olarak nitelendirdi. Hillary Clinton kızlarının onun mirasını taşıdığını belirtti.
Hawa Abdi’nin mirasının hem Somali’de hem de uluslararası alanda umudu ve direnci temsil ettiğini söylemek mümkün. Abdi’nin liderliğinde yüzlerce yerinden edilmiş aileye sağlık ve eğitim hakkı sağlandı ve çalışmaları daha barışçıl ve eşitlikçi bir Somali umudunu hakim kıldı.
[1] Eliza Griswold’un bu yazısı Abdi’nin kaçırıldığındaki aktarımlarını içeriyor.