Gülseren Onanç
“Mutsuzum” dedi Deniz.
Aktif siyaset dönemimden biriktirdiğim değerli yol arkadaşlarımdan biri olan Deniz’in o her daim güler yüzünde, gür sesinde bu kez mutsuzluk vardı. “Pandemide çok değerli insanları kaybettik, şimdi de Çiğdem,” dedi, arkadaşımız Çiğdem Aydın’ın cenazesinde.
Gerçeklik ve mutsuzluk
Türkiye’de her iki kişiden biri kendini mutsuz olarak tanımlıyor ve bu oran her geçen yıl artıyor. Instagram’da 47 milyon takipçisi olan dünyaca ünlü model Bella Hadid son birkaç yıldır neredeyse her gün ve her gece ağladığın açıkladı. Sosyal medyanın gerçek olmadığını söyledi.
Çatlak Zemin’deki yazısında Ekin Baltaş, “Kendine ait bir mutsuzluk manifestosu” başlıklı yazısında, “Mutsuz olmayı yüksek sesle dile getirmek, gerçeğe sahip çıkmayı içeren bir sorumluluk gerektiriyor; mutsuzluk bir şeylerin değişmesi gerektiğinin en keskin habercisi. Virginia Woolf, başlangıç noktasına hakikati koymuştu ‘Hayatı hakkında gerçeği söyleyen her kadın feministtir.’”
Mutsuzluk, Deniz gibi yaşamın adaletsiz gerçekliğini görenler ve buna isyan edenler için kaçınılmaz oluyor.
Türkiye’de her gün en az bir kadının öldürüldüğü, çocukların istismar edildiği, dünyanın iklim krizi ile çoraklaştığı, pandemi krizinin yakınlarımız dahil milyonların ölümüne neden olduğu, siyahilere, göçmenlere, kadınlara, LGBTİ+ bireylere, Kürtlere, Alevilere ayrımcılığın devam ettiği, Afganistan’da Taliban’ın, Nijerya’da Boko Haram’ın zulmüne uğrayan milyonlarca kadının olduğu bu dünyada, mutsuzluk feminist kadınlar için kaçınılmaz oluyor.
Her ne kadar sistem bize mutlu olmamız gerektiğini, mutlu değilsek bunun nedeninin kendimiz olduğunu söylese de, biz mutsuzluk duygusu ile yüzleşmeyi seçiyoruz. Ayrıca mutsuzluk o kadar da kötü değil. Zira mutsuzluk duygusu bizi değişimi aramaya ve mücadeleye doğru yönlendiriyor. Şiddet ve eşitsizlik üreten sistemi değiştirmemiz gerektiğine olan inancımız keskinleşiyor, kimi zaman bir arpa boyu yol gidemediğimiz halde bile bize mücadele gücü veriyor.
Geçen ay yıllık rutin kontrole gittiğimde meme cerrahisi uzmanı arkadaşım Meral son zamanlarda kanser vakalarının çok artığını söyledi. Kendimce bu artışı kadınların zaten zorlu olan yaşamlarının üstüne, adaletsizliği artıran pandeminin gelmesi ile mutsuzluk artışı ile ilişkilendirdim. Çiğdem de akciğer kanserine yenik düşmüştü.
Kız kardeşlik nedir?
Çiğdem Aydın yıllarca toplumsal cinsiyet mücadelesini kendine bir yaşam biçimi haline getiren bir feministti. Bilerek ve isteyerek kadın hareketinin zorlu yolculuğuna çıkmıştı, siyasette de kendine bir mücadele alanı açmak istedi ama olmadı. Girdiğinde bilmese bile bu yolculuğun hayal kırıklıkları ve mutsuzluklarla dolu olduğunu kadın hareketindeki pek çok kişi gibi hemen öğrenmiştir diye düşünüyorum. Çiğdem’in omzunda ağladığı, dertleştiği, birlikte ürettiği, omuz omuza mücadele ettiği kız kardeşleri vardı. Onların varlığı Çiğdem’in mücadelesine destek oldu, yaşamına anlam verdi. Onun için yapılan veda töreninde kız kardeşleri için ne kadar değerli olduğu anlatıldı.
Çiğdem’i sonsuzluğa uğurlarken “kız kardeşlik” kavramını sorgulamanın zamanı olduğunu düşündüm.
Kız kardeşlik: Kadınları birbirine bağlayan, bir arada tutan şey
Selda Tuncer Amargi Dergi’deki yıllar önceki yazısında soruyor: “Tam olarak nedir bu kızkardeşlik dediğimiz? Kadınları birbirine bağlayan, bir arada tutan şey diyebilir miyiz bir anlamda kızkardeşlik için? Ama öyleyse nasıl olmuş da bu kadar güvensizlik ve hayal kırıklığı biriktirmiştir ardında? Nasıl bir tarihsel deneyim ve hafızaya dayanmaktadır ki, kadınlar arasında ve kadınlar için özgürleşme ve dayanışma sağlayan böyle güçlü bir nosyonun imkânından bahsederken bile hemen akabinde imkânsızlığı düşer aklımıza? Ama yine de işte vazgeçmiyoruz bir şekilde kızkardeşlik fikrinden. Ne onunla ne onsuz gibi birşey.”
Kız kardeşlik, korunması, çoğaltılması ve devredilmesi gereken bir mirastır
Selda Tuncer, “kız kardeşlik, belirli bir yere ve zamana, özellikle de bugüne, şimdiye ait olmanın ötesinde çok uzun süreçlere yayılan, farklı bilgi ve deneyimleri içine alacak kadar geniş kapsamlı bir anlam bütünlüğünü ifade eder. Ve bunun içerisine çok farklı dönemlere ait birçok kadınlık deneyimini, feminist mücadele ve kadın dayanışması örneğini dâhil edebiliriz. Bugün hala bu kadar güçlü ve etkisi bir şekilde süren bir kızkardeşlik ruhundan bahsedebiliyorsak, bunu zaten tüm bu birikime borçluyuz” diyor.
Mutsuzluğu yenmenin sihirli formülü: Feminist dostluk
Kadınların 20. yüzyıl başlarında kamusal alanda eşitlik talepleri ile yola çıktıklarından beri gelişen feminist hareketlerin kazanımları hep bir önceki kazanımın üstüne inşa edildiyse bu kız kardeşlik ruhunun tarihsel başarısıdır. Kız kardeşlik bizim anlık ve kişisel duygularımızın ötesinde, korunması, çoğaltılması ve bizden sonraki feministlere devredilmesi gereken bir mirastır. Kız kardeşlik mirasını korumak biz feministlerin sorumluluğu hem de büyük bir şansıdır. Şansıdır çünkü kız kardeşliği feminist bir dostluğa çevirmeyi başardığımızda mutsuzluğu yenmenin sihirli formülünü bulmuş oluruz.
Politik bir tutum olarak kadınlar ile dost olmak başlıklı yazısında Ekin Baltaş sistemin bizlere fazlasıyla hoyrat davrandığı bu dünyada üzerimize düşeni hatırlamak, rüzgar hızlı estiğinde tutunmak için kadınlar arası bir “dostluk sözleşmesi” hazırlamış.
Feminist Dostluk: Kadınlara hiçbir sebep aramaksızın saygı göstermek
Ekin Baltaş “Dostluk” kavramını tanımak, paylaşmak, sevmek üzerinden değil; kendimize benzemeyene de saygı duymayı, bizim gibi olmayanla da yan yana durmayı, anlamaya çalışmayı ve insanca bağların temelini oluşturan politik bir ilişkilenme biçimi olarak tanımlıyor. Bu bağlamda feminist dostluk bir tacizciye tepki göstermek veya İstanbul Sözleşmesi’ne ortaklaşa sahip çıkmanın ötesinde bir şey. Feminist dostluk tanıdığımız ya da sevdiğimiz için değil, bir şeyden dolayı saygın olduğu için, nitelikleri, bilgisi yüzünden veya benzeri bir sebeple değil, kadınlara hiçbir sebep aramaksızın saygı göstermeyi unutmamayı gerektirir.
Hayatı hakkında gerçeği söylemekten çekinmeyen, mutsuzluğunu paylaşabilen kadınlar için feminist dostluklar yaşamsal değerdedir. Adaletsizliğe karşı birlikte direnen kadınların dostluğunun salt kendi mutlulukları için değil aynı zamanda feminist hareketin gücü için de çok değerli olduğuna inanıyorum.
Çatlaklarımızı onaralım
5 Harfliler’e yazan Sinefin Gış, feminizm ve dostluk ilişkilerine yakından bakarak ve çatışma noktaları üzerine yazmış. Bize bir çağrısı var “Duygularımızın ucundan tutup gittiği yeri takip edelim ve çatlaklarımızı onaralım.”
Ben de çağrıyı yenilemek istiyorum.
İlgimizi bekleyen, ihmal ettiğimiz, bilmeden de olsa kırdığınız dostlarımız ile çatlaklarımızı onarmak üzere bugün bir adım atalım. Bizim çabamızla kurulacak güvenli feminist dostluklar ile hayal ettiğimiz eşit ve adil bir geleceği inşa edebiliriz, içine düştüğümüz “mutsuzluk” sarmalından feminist dostlukla kurtulabiliriz.
Bana bunları düşündürten ve yazmama neden olan dostlarım Çiğdem ve Deniz’e minnet borçluyum.