Gülseren Onanç
Cumhuriyetimizin yüzüncü yılında yapacağımız seçime 2 gün kaldı. Değişim umudumuz hiç bu kadar yüksek olmamıştı. Türkiye 14 Mayıs’ta seçime gidecek ve değişim ve yeni bir başlangıca karar verecek.
Kamuoyu araştırmaları Kemal Kılıçdaroğlu’nun birinci turda kazanması olasılığının yüksek olduğunu söylüyor. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’nın (RTE) oyları geçen seçime göre düşse bile hala önemli bir büyüklüğe sahip. Konda Araştırma Şirketi’nin açıkladığı son kamuoyu araştırması sonuçlarına göre, Kemal Kılıçdaroğlu’nun oyu %49,3, RTE’nin oy oranı ise %43,7 seviyelerinde. Bu oranlar açıklandığında Muharrem İnce’nin istifası daha açıklanmamıştı, şimdi Kemal Kılıçdaroğlu’nun artık Türkiye’nin 13. Cumhurbaşkanı olacağı kesin gibi.
Kadınlar seçim sonuçlarını nasıl belirleyecek?
Biz SES Eşitlik, Adalet, Kadın Platformu olarak bu hafta sıkça söylenen “Bu seçim sonuçlarını kadınlar ve gençler belirleyecek” söyleminin peşine düştük. Kadınların bu seçimi gerçekten nasıl etkileyeceğinin cevabını aradık. Kadınların seçim davranışları üzerine odaklanmak istedik. Gördük ki kadın seçmen davranışları üzerine yapılmış geniş kapsamlı bir araştırma yok.
Toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlamak ve ataerkil düzene son vermenin yolu kadınların örgütlü mücadelesinden geçiyor. Kadınların siyasal aklını ve davranışlarını anlamayı çok önemli buluyoruz.
AK Parti’nin muhafazakar kadın seçmenlerin oyları ile iktidarını sürdürdüğünü biliyoruz. Nitekim Türkiye Raporu’nun 23 Nisan 2023’de yayınladığı kamuoyu araştırmasında kadınların %44,5’i birinci turda RTE’e oy vereceğini söylerken bu oran Kılıçdaroğlu için %36,9. Bu oranlar 18-24 ve 45+ yaş aralıklarında Kılıçdaroğlu lehine değişiyor.
Kılıçdaroğlu genç mütedeyyin kadınlara kazanımlara dokunmayacağını söylüyor, erkekler ile hayatı paylaşacakları bir yaşam vadediyor.
Kılıçdaroğlu bu seçim sürecinde “helalleşme”ye başörtülü kadınlar ile başlayıp muhafazakar kadın seçmenleri odağına aldı. Kılıçdaroğlu AKP’nin İstanbul mitinginde kendisine yönelik açılan, “Karı gibi mutfaktan çıkmayan…” pankartına, mutfağa girdiği bir fotoğrafla yanıt verdi. Akşener ailesinin mutfağında çay doldururken çekilen bir fotoğrafını epaylaşan CHP lideri, “Biz hayatı paylaşmaktan gurur duyarız. Sevgili genç mütedeyyin kadınlar, size aylarca ‘kazanımlarınızı kaybedersiniz’ propagandası yapanlar, tüm haklarınızı 3-5 oya sattılar. Bay Kemal asla kazanımlara dokunmaz!” yazdı.
Kadın haklarında 20 yıllık hasar raporu
Feminist kadın hareketi olarak son 20 yıldır kadın haklarında nasıl bir gerileme yaşandığını defalarca platformumuzda yayınladık. Akademisyen ve yazar Serpil Sancar AKP ve Cumhur İttifakı’nın hasar raporunu şöyle özetliyor:
“İstanbul Sözleşmesi’nden çıkıldı. 6284 sayılı yasa gerektiği gibi uygulanmadı. Erkek şiddetine maruz kalan sayısız kadın yeterince korunamadı. Kadın Bakanlığı’nın adı değiştirilerek Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’na dönüştürüldü. Bakanlık kaynakları kadın haklarını korumaya değil, siyasal destek sağlamak adına sosyal yardımlar olarak dağıtıldı. 2010 yılında Diyanet İşleri Başkanlığı yasası değiştirilerek kuruma kadın haklarıyla ilgili görevler verildi. Diyanet kadınlara dini rehberlik yapmak adına (Aile ve Dini Rehberlik Büroları aracılığıyla) Türk Medeni Kanun hükümleriyle çatışan tavsiyeler, yönlendirmeler, dini yorumlarla kadın hakları alanına müdahale etmeye başladı. 18 yaşından küçük kızların evlendirilmeleri birçok durumda cezasız kaldı. Müftülüklere resmi nikah kıyabilme yetkisi verildi. Kürtaj hakkı dini gerekçelerle fiilen kullanılamaz hale getirildi. Din görevlerinin 18 yaşından küçüklere nikah kıyması suç kapsamından çıkartıldı. İmam Hatip okulları, kuran kursları, İlahiyat Fakülteleri öğrencilerinin çoğunluğu kız çocukları ve kadınlardan oluşmaya başladı. Orta öğretimde burs ve yurt fırsatları ağırlıklı olarak dini eğitimi gören kız çocuklarına yöneltildi. Böylece yoksul ailelerin kızlarının dindarlaştırılması hedeflendi. 4+4+4 eğitim sistemi ile kız çocuklarının evden çıkmadan diploma alması teşvik edildi. Mesleki orta öğrenimde kız çocuklarının eşit katılımı teşvik edilmediğinden kız çocuklarının sayısı azaldı. Boşanan ve çocuklarının bakımını üstlenen kadınların nafaka hakları kısıtlanmaya çalışılıyor.”
Durum böyle iken RTE’nin seçim vaatlerini Kılıçdaroğlu’nun vaatleri ile karşılaştırdık.
AK Parti Seçim Beyannamesi’nde kadın yok; aile, evlilik, çocuk yapmak var
AK Parti seçim beyannamesinde kadınlara ilişkin vaatlere bakıldığında, kadından çok aileden söz edildiği görülüyor. Beyanname kadınlara ilişkin esasen ailenin güçlendirilmesi, korunması, itibarını yitirmesinin engellenmesi, evliliğin teşviki, genç yaşta evliliklerin önünün açılması, doğumların artırılması, iş ve çalışma yaşamının aile ile uyumlu hale getirilmesi gibi temel başlıkları içeriyor. Kadın ve çocuk başlıklı özel başlıklar da yer almakla birlikte ailenin korunması temel motivasyon ve hareket noktası olarak ortaya konuyor.
Peki neden kadınlar kadın haklarındaki gerilemeye, kendisine evlilik ve çocuk bakımı vaat eden AK Parti ve RTE’yi bu kadar yüksek oranda destekliyor? Akademisyen Sevinç Bermek, ‘Kadınlar Seçimlerde Ne İster?’ sorusuna cevap aradığı makalesinde şöyle diyor:
Kadın seçmen, erkek Seçmene göre daha sağ kökenli partilere oy veriyor çünkü…
“1950 ve 1970’li yıllarda, hatta 1990’lara kadar Türkiye’deki kadın seçmenin erkek seçmene göre daha sağ kökenli partilere oy verdiğini gözlemliyoruz. Literatürde, buna ‘geleneksel toplumsal cinsiyet farklılığı’ deniyor. Türkiye, OECD ülkelerinde Şili’den sonra geleneksel cinsiyet farklılığının en yoğun olduğu ülke. Bu konuda Arjantin, Romanya, Tayvan, Hindistan ve Meksika gibi gelişmekteki ülkelerden de fazla bir oranda kadınlar sağ partileri destekliyor.”
“Üstelik özellikle 1980’den sonra Türkiye’de önemli bir feminist hareket başladı. Ancak bu hareketin tüm topluma yayılmaması, birkaç büyük şehirle sınırlı kalması nedeniyle kadınların oy verme davranışları değişmedi.”
Sevinç Bermek, bu durumu gelişmekte olan ülkelerdeki toplumsal cinsiyet meselelerini açıklamak için başvurulan cinsiyet eşitsizliğinin gelişimsel kuramı (developmental theory of gender gap) ile açıklamanın mümkün olduğunu söylüyor.
Kadınlar işgücüne katıldıkça seçim tercihleri çeşitleniyor
Bu teoriye göre, geleneksel toplumlarda kadınların ev ve çocuğa dair işlerle meşgul olmaları, eğitim seçeneklerinden mahrum bırakılmaları ve yaşlı bakımı dahil, geleneksel aile sisteminin devam etmesinden sorumlu tutulmaları, kadınların ‘maaşlı’ işlerde çalışamamalarına neden oluyor. Oysa yapılan araştırmalar, kadınların maaşlı bir işte çalışması, işgücüne katılmaları sonucu siyasete daha çok katıldıklarını, seçim tercihlerinin çeşitlendiğini ve sol kökenli partilere de oy verdiklerini gösteriyor.
AK Parti’yi destekleyen kadınlar; lise altı eğitim almış ve çalışmayan ev kadınları
Türkiye’deki kadın seçmen davranışları özelinde baktığımızda durum benzer. Konda’nın 2010 ve 2017 yılları arasındaki aylık anketleri, özellikle çalışmayan kadınların Adalet ve Kalkınma Partisi’ni diğer partilere göre daha fazla tercih ettiklerini gösteriyor. Liseden daha az eğitimli ve ev kurucu kadınlar AK Parti’ye %52,5 oranında oy veriyor. AKP’ye en az oy veren kadınlar çalışan, üniversite ve üzeri eğitim sahibi olanlar. Ayrıca üniversite ve daha üzeri eğitim almış olmakla birlikte çalışmayan ev kurucu kadınlar; aynı eğitim seviyesindeki çalışan kadınlara göre AKP’ye %39.4’e fazla oy veriyorlar.
Akademisyen Tuğçe Erçetin, “Seçmen Ne İster?” podcast serisinde konuştuğu İstanbul Bilgi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler bölümünden Prof. Dr. Pınar Uyan Semerci; toplumsal roller, özellikle bakım, bebeklikten yaşlılığa tüm bakım ihtiyacında kadınların üzerine düşen roller, eğitime erişimdeki kısıtlar kadınların aktif olarak siyasal alanda var olmalarını ve kendi ihtiyaçlarını, kendi taleplerini siyasal gündeme taşıyabilmelerini engellediğini söylüyor.
Kısırdöngü: Toplumsal cinsiyet eşitsizliği kırılamıyor, kadınlar eşitsizliği yaratanlara oy vermeye devam ediyor.
Kürt kadınlarda da annelik ve aile kavramları güçlü, Kürt kimliği çok güçlü
Kadın araştırmaları pek yapılmıyor derken Kürt Çalışmaları Derneği’nin bu hafta yayınladığı, “Kürt Kadınları” başlıklı raporu bayağı içerikli bir davranış analizi sağlıyor. Politik aidiyeti ne olursa olsun (özgürlükçü, Atatürkçü, muhafazakar) annelik kimliği Kürt kadınları yatay kesen bir olgu olarak ortaya çıkıyor. Aile kavramı da güçlü. Ama Kürt kimliği çok güçlü.
İki gün sonra seçime gideceğiz. Türkiye’de seçmenin çoğunluğu değişime oy verecek. Özellikle 24-45 yaşındaki çoğu ev kadını bu değişime daha az oy verecek. Bu kadınların kararlarını neden bu yönde kullandığının altında yatan nedenleri ortadan kaldırmak yeni iktidarın sorumluluğu ve görevi olmalı.
Cumhuriyetimizin birinci yüzyılında başaramadığımız cinsiyet eşitliğini ikinci yüzyılda başarmalıyız. Cumhurbaşkanımız Kemal Kılıçdaroğlu ve kurulacak yeni hükümetten bunun öncelik olmasını talep ediyoruz. Önerdiğimiz Kadın ve Eşitlik Bakanlığı işte tam da bunun için gerekli.
14 Mayıs’ta bütün dünyayı bize hayran bıraktırarak Türkiye’deki otoriter iktidara son vereceğiz. Asıl görev ve sorumluluklarımız ondan sonra başlayacak. Kadınların özgür, üretken, eğitimli eşit vatandaşlar olarak güçleneceği Türkiye’yi el birliği ile hiçbir ayrımcılık yapmadan inşa edeceğiz.
Memlekete eşitlik, adalet gelecek.
Memlekete baharlar gelecek.
Yeni bir başlangıç yapacağız.
Türkiye’ye ve dünyaya umut olacağımız için çok heyecanlıyım.