BM Güvenlik Konseyi’nin 2000 senesinde aldığı 1325 numaralı karar, çatışma çözümlerinde, barış süreçlerinde kadınların daha etkin rol alabilmesi ve bu süreçlerin toplumsal cinsiyet açısından daha eşitlikçi yürütülebilmesi hedeflerini taşıyor. Bu çerçevede, bir çok çatışma bölgesini ve sürecini kapsayan Ulusal Eylem Planları (National Action Plan/NAP), 1325 nolu karar gözetilerek sürecin nasıl işletileceğine dair modeller ortaya kuruyor.
BMGK 1325 kararının imzacısı olan ülkeler kendi Ulusal aksiyon planlarını yapmakla yükümlü ancak bugüne kadar sadece 63 ülke ulusal aksiyon planını hazırladı. Türkiye’de bir Ulusal Eylem Planı yazılmış değil. Bir ulusal aksiyon planı nasıl olur diye soranlara İrlanda’nın ikinci 3 yıllık Ulusal Aksiyon Planını örnek vermek istiyoruz. UEP’ın başında şu söz yer alıyor; “Barış çatışmasızlıktan çok daha fazla bir şeydir. Sürdürülebilir barış kadınların bütün süreçlere aktif katılımı ile kurulabilir.” İrlanda UEP, stratejik hedefler, metodoloji, ölçütler ve başlıklar, izleme ve değerlendirme şeklinde organize edilmiş bir metin. Tüm bu başlıklarla şekillenen ise, toplumsal cinsiyet odaklı bir barış süreci için yol haritası niteliği taşıyor.
Stratejik Hedefler
Metodoloji
İrlanda UAP’ın ikinci taslağı, aşağıda görmüş olduğumuz metodolojik hat ile ortaya çıkmış:
- Danışma sürecine katkı sunacak bir danışma kurulu
Sivil toplum, akademi ve kamu tüzel kişiliklerini dengeli ve eşit bir şekilde temsil eden bir Danışma Kurulu (DK), bir önceki taslağı hazırlayan İzleme Kurulu tarafından oluşturuluyor. Bağımsız olan bu kurul, ikinci UAP’ın gelişim sürecine katkı sunuyor.
- Açık, transparan ve kamusal bir danışma süreci
Danışma Kurulu’nun hazırladığı Danışma Belgesi internet üzerinden yayınlanıyor ve ilgililerden, ikinci Ulusal Eylem Planı’nın nasıl olması gerektiğine dair yazılı dönüş alınıyor. Gelen 37 yazılı başvuru internet üzerinden de paylaşılıyor ve sürece dahil ediliyor. Danışma kurulu aynı zamanda, uzmanların konuşmaya çağırıldığı paneller, yuvarlak masa tartışmaları, atölyeler düzenleyerek güçlenme, koruma, izleme, önleme vb. temaların tartışılacağı bir zemin yaratıyor ve sonuç raporunu online olarak kamuoyu ile paylaşıyor.
- İzleme ve değerlendirme süreçlerini gözönünde bulundurmak
Geçerli ve ekili bir Ulusal Aksiyon Planı’nın , “yaşayan bir belge” olması gerekliliği nedeniyle, güncel değişikliklere adapte edilebilecek ve uyum sağlayabilecek bir NAP yaratmaya çalışılıyor. Bunu sağlamak içinse, İzleme Grubu, belge üzerinde yapılan değişikliklere dair süreç raporları yayınlıyor ve belgeler bağımsız kişilerce de inceleniyor.
- Anlamlı göstergeler kullanmak
Ölçütlerin spesifik ve ölçülebilir olması kadar, anlamlı ve geçerli olmaları da önem taşıyor. Temel hatların ise, gelişimi takip edebilecek şekilde çizilmesi gerekiyor. Ölçüler hem niceliksel hem de niteliksel olarak alınıyor.
Ölçütler ve Başlıklar
Yukarıdaki stratejik hedefler ve metodoloji ile oluşturulan İrlanda Ulusal Aksiyon Planı, cinsiyet eşitliğini gözeten bir barışın tesisi için gerekli olan ölçütleri dört temel başlık etrafında toplamış. Bu dört temel başlık UAP belgesinde şöyle yer alıyor:
Önleme başlığı, çatışma bölgelerinde yaşanan cinsel istismar konusunda bilinçli personeller yaratmak açısından eğitimlere önem verirken, bir yandan da ulusal ve uluslararası düzlemde, hukuki açıdan düzenlemeleri de ön plana çıkaracak taahhütleri içeriyor.
Güçlenme ve Katılım başlığı, kadınların karar alma mekanizmalarındaki lider pozisyonlarını ve katılımlarını öncelerken, erkeklerin de Kadın, Barış, Güvenlik gündemindeki çalışmalarına önem veriyor.
Koruma, Yardım ve İyileştirme başlığı, cinsel şiddet ve istismarın ortadan kaldırılmasını amaçlarken, bir yandan da hali hazırda bu süreçlere maruz kalmış kadın ve kız çocuklarının güçlenmesini hedefliyor.
Geliştirme ise, Kadın, Barış, Güvenlik gündemini daha da görünür hale getirmek, bu alanda uluslararası bağları güçlendirmek ve İrlanda deneyiminden çıkarılacak derslerin kamusallaştırılmasını hedef alıyor.
İzleme ve Değerlendirme
Tüm bu başlıkların, hedeflerin, sorumlulukların takibini yapan İzleme Kurulu, kamu tüzel kişiliklerinin temsilcilerinden ve en az yüzde elli temsil oranıyla çatışma alınında deneyimli sivil toplum temsilcileri ve akademik uzmanlardan oluşuyor. İzleme Kurulu yılda dört kez buluşuyor ve bağımsız bir şekilde çalışıyor. Sekreterya ve teknik destek ise Çatışma Çözüm Birimi’nce sağlanıyor.
İzleme Grubu aynı zamanda, Ulusal Eylem Planı’nı “yaşayan bir belge” haline getirmek, yani güncel gelişmelere ve ihtiyaçlara göre belgeyi düzenlemek ve uyumlu hale getirmekle yükümlü. Ulusal Eylem Planı’nın sonunda bulunan İzleme Çizelgeleri, dört başlıktan her biri (Önleme, Güçlenme ve Katılım, Koruma-Yardım ve İyileştirme, Geliştirme) için Taahhüt, Eylem, Sorumlu ve Ölçüt şeklinde organize edilmiş takip tutanakları olarak işlevli bir takip mekanizmasına olanak sunuyor.
Eşitlik Adalet ve Kadın Platformu olarak Türkiye’de yürütme erkinin ivedilikle bir Ulusal Aksiyon Planı’nı kadın sivil toplum örgütleri, akademisyenler, uzmanların katılımı ile yazması gerektiğini savunuyoruz.
Raporun tamamını görüntülemek için tıklayınız.