Podcast dinleme alışkanlıklarımız ve merakımız değişirken, bu yeni medya alanının sınırlarını ve patriyarkayla ilişkisini sorgulayan Asmin Ayce İdil Kaya, podcast üreticileri Hazal Sipahi, Tuluğ Özlü ve Duygu İslamoğlu ile konuştu.
Asmin Ayce İdil Kaya
Podcast kavramını gitgide daha fazla duyar olduk ve podcast dinleme merakımız da artıyor. Öte yandan içinde yaşadığımız patriyarkal düzende, podcast mecrası da kurallarını erkeklerin belirlediği bir ortama dönüşmüş olabilir mi? Podcast yapan kadınlar bu işin neresinde?
Feminist bir podcast üreticisi olarak bu konu, benim etraflıca düşündüğüm konular arasında. Yukarıdaki sorunun cevabı evet veya hayır değil. Hem podcastin üretimi hem de tüketiminde erkek hegemonyası hissedilse de, bu yeni medyanın birçok açıdan kadın ve LGBTİ+lara bir özgürlük alanı getirdiği kesin.
Toplumsal normları bir kenara koyup hepimizin duymaya aç olduğu konuları podcast aracılığıyla bize aktaran üç cesaretli kadınla, bu konuyu enine boyuna konuştum. Hazal Sipahi, Tuluğ Özlü ve Duygu İslamoğlu bu yazıda podcast yayıncılığının sınırlarını sorgulatıyor olacak.
Bu üç kadın ‘podcaster’ın deneyimlerini aktarmaya başlamadan önce, kısaca podcast nasıl doğdu, bir hatırlayalım.
Podcast kültürünün doğuşu
Podcast kelimesinin ortaya çıkış tarihi 2004 yılına dayanıyor. Guardian gazetesi yazarı Ben Hammersley, “Ipod” ve yayın anlamına gelen “Broadcast” kelimelerini birleştirerek bu yeni yayın türüne podcast ismini veriyor. Podcastin radyodan farkı ise canlı olarak yayınlanmaması, herhangi bir vakitte kayıt alınabilmesi ve ardından o kayıtlar üzerinde düzenleme yapılabilmesi. Yani teknik olarak podcast; kaydedilmiş, düzenlenmiş ve tekrar tekrar dinlenebilen ses dosyaları demek oluyor.
‘Podcaster’ kadınlar: “Talep üzerine hikaye anlatıcılığı”
Mental Klitoris adlı podcast programını hazırlayıp sunan Hazal Sipahi, podcasti talebe göre radyo diye tanımlıyor. Podcast programları talep doğrultusunda dinleyebildiğimiz, çevrimdışı veya çevrimiçi erişebildiğimiz, hatta indirebildiğimiz birer medya ürünü. Sipahi’ye göre podcast üretimini serbest bir alan haline getiren yanlarından biri de, podcastin canlı bir yayın olmamasından kaynaklı olarak alınan ses kaydının üzerinde daha sonra dilediğiniz gibi çalışabilmeniz.
Umarım Annem Dinlemez adlı podcast programını hazırlayıp sunan Tuluğ Özlü ise, podcasti bir anlatı biçimi olarak görüyor ve hikâye anlatıcılığı için önemine vurgu yapıyor.
Yükselt SES’ini! Podcast’te beraber çalıştığımız Duygu İslamoğlu ise podcasti diğer mecralardan ayırıyor; “bir konuyu yazarak farklı, video içerikte farklı ve podcast içeriğinde ise bambaşka sunma imkânımız var” diyor.
Görüştüğüm üç kadın podcaster da, podcast yayıncılığının anlamına farklı açılardan yaklaşıyorlar ve içeriği üretirken kullandıkları aracın, ilettikleri mesajda ne gibi etkisi olduğuna da değiniyorlar. Aynı zamanda sesi bir araç olarak kullanmanın ve genel olarak podcast üretim aşamalarının onlara açtığı alandan ve anlattıkları hikâyenin kendileri için önemli bir değişken olduğunu da vurguluyorlar.
Podcast üretmek gerçekten kolay mı?
Bu haber için görüştüğüm üç kadın podcast üreticisinin de üretim süreçleriyle ilgili anlattıkları gösteriyor ki; gerçekten de kadın ve LGBTİ+ların Türkiye’de kendilerini ifade edilecekleri alanlara ihtiyaç var. Peki podcast dünyası kadın ve LGBTİ+ üreticilere nasıl bir alan sağlıyor?
Şu anda Türkiye’de en çok dinlenen podcastler listesinde ilk 50 podcastten sadece 9’u kadın podcasterlar tarafından yapılmış; podcast konuları ise ağırlıklı olarak iyi olma hali, mental sağlık ve cinsellik üzerine.
Her alanda olduğu gibi podcast alanında da kendini var etme çabası içindeki kadınlar, kendi üretim süreçlerindeki kolaylık ve zorlukları anlatıyorlar.
Umarım Annem Dinlemez ile farklı konukları ağırlayıp onlara cinsellik ve tabular üzerine sorular soran Tuluğ Özlü:
“Bizim mekanlara, sokaklara, ekranlara ya da kulaklıktan çıkan seslere ihtiyacımız var. Tüm azınlıkların bağıracak bir mecraya ihtiyacı olduğunu düşünüyorum ve podcastin çok önemli bir yeri olduğunu düşünüyorum. Yani sansürsüz olması ve hala bence biraz keşfedilmemiş olması bir kolaylık sağlıyor. Dinleyici kitlesinin çok olmadığını, yani kimsenin dinlemeyeceğini düşünerek bir şey yaptığım için en başında inanamadım aldığım mesajlara. Bir mastürbasyon hikayesiyle binlerce mastürbasyon hikayesinin aynı olması ve aynı hikâyenin üzerinden yüzlerce insana değebilmek çok özeldi gerçekten benim için.”
Mental Klitoris ile cinsellik üzerine çok da konuşulmayan ve üzeri kapatılan konuları açıkça ele alan Hazal Sipahi:
“Kendi kendine üretici olabilmenin getirdiği kolaylık kadınlar için çok önemli diyebilirim. Üretimi kolay bir şey diğer formatlara göre. Yani bir video üretmeye kalktığımızda belki daha fazla üzerine düşünmen, yetkinliklerini daha da fazla kullanman gerektiğini düşünebiliyorsun. Veyahut yine ekiple çalışman gerektiğini düşünebiliyorsun. Ama podcast, tek başına daha rahatlıkla çıkartabileceğim bir şey gibi geldi bana. Aynı zamanda YouTube’un da sansürü daha bol ve podcastte hala daha sansürden söz etmiyoruz. Ayrıca podcastin halen dinleyici kitlesinin niş olması durumundan da yararlandım.”
Her hafta Yükselt SES’ini Podcast’te kadın ve LGBTİ+lara ilişkin Türkiye’den ve dünyadan haberlere yer veren Duygu İslamoğlu:
“Mikrofonun başında kendini ifade etmek, kamera karşısında konuyu anlatmaktan çok farklı. Podcast içeriklerinin gündelik yaşamın içinde çok çeşitli şekillerde tüketilebiliyor olması, bu içeriklerin daha fazla kişiye ulaşmasına destek oluyor. Aynı zamanda podcast yaparken anonim kalabilme imkânınız da var. Bu sayede birçok kadının ve LGBTİ+’nın, toplum baskısını veya eleştirilme kaygısını bir kenara bırakarak rahatlıkla mikrofon başına geçebildiğini düşünüyorum. Sonunda isminizi söylüyor olsanız bile, en azından benim için, sesli içerik üretirken farklı bir özgürlük alanı oluşuyor diyebilirim.”
Yıkılması gereken algı: Teknik ekip erkekler ve editör kadınlar
Her alanda olduğu gibi podcast alanında da “teknik işler genelde erkeklere düşer” gibi bir anlayış var denilebilir. Bu elbette uzun uzun tartışılabilecek basmakalıp bir toplumsal cinsiyet algısı.
Gururla söyleyebilirim ki biz, “Yükselt SES’ini!” podcast ekibinde bu algıyı yıktık. Podcast editörümüz, sunucumuz ve prodüksiyon ekibimiz kadınlardan oluşuyor. Bunun bir çok açıdan avantaj sağladığını söylemek çok da yanlış olmaz. Duygu İslamoğlu söyle açıklıyor:
“Bunu tam olarak nasıl tanımlayacağımı tam bilmiyorum ama, bir kadınla kurduğum ortaklık, özellikle toplumsal cinsiyet konusunda bir çalışma yapıyorsak, bir erkekle kuracağım ortaklığa kıyasla daha samimi, daha içten bir alan sağlıyor bana. Sanırım eleştiriye de daha açık oluyorum kadınlarla çalışırken, kadın ekip arkadaşım bana yaptığım bir şeyi nasıl daha iyi yapacağımı söylerken, daha dikkatli dinliyorum. Sanırım alıştığımız üstenci eril dile kıyasla çok daha samimi geldiğinden.”
Hazal Sipahi podcast alanına kendisi kayıt alarak başlamış ancak şu an bir kurumla beraber çalışıyor. Çalışmaya başladıktan sonra da podcast yapan kadınlar ve podcast alanındaki erkek egemen teknik alana dair gözlemi, bizim fark ettiğimize benzer şekilde:
“Teknik ekip, yani kurguyu alanlar ve ses kaydını alan kişiler erkeklerden oluşurken editör ekibi kadınlardan oluşuyor genellikle. “Ne yapalım, içerik nasıl olsun” gibi kafa patlatan kişiler kadınlar olurken; teknik, bilgisayar başı işleri erkeklerin yaptığını söylemem mümkün. Ses dünyasını da düşündüğümde, erkeklerin daha fazla domine ettiği bir teknik alan olduğunu söylemek mümkün. Özellikle de böyle bir stüdyoyla yapılıyorsa yani. Kişi bir iş birliğiyle çıkartıyorsa podcastini, bir ağın parçası olarak çıkartıyorsa, oralarda yönetici pozisyonlarında ve teknik yerlerde daha çok erkekleri görüyoruz.”
Tuluğ Özlü Umarım Annem Dinlemez’de çok fazla edit yapılmasını da tercih etmediğini, genelde nefes seslerini dahi podcastte bıraktığından bahsediyor.
Podcast kadınlara nasıl kolaylık sağlıyor?
Görüştüğüm üç kadın podcast üreticisinin anlattıklarını özetlersek;
1. Podcastin bilinirliği: Podcastin ana akım olmaması, aslında kadın ve LGBTİ+ üreticiler için daha gizli ve güvenli bir alan oluşturuyor. Bu yüzden de linç edilme ve sansürlenme durumları çoğunlukla podcastte görülmüyor.
2. Dinleyici kitlesi: Daha niş ve genç bir kitleye hitap etmek, podcast üreticisi kadınların kendilerini daha rahat ve özgür ifade etmesini sağlıyor. Ancak Tuluğ Özlü burada diğer podcasterlardan ayrılarak dinleyici kitlesinin daha geniş olmasının ve Anadolu’daki farklı kitlelere de ulaşmanın onu motive ettiğini söylüyor. Fakat bütün podcaster kadınlar, dinleyicilerinin genç olmasının avantajlı olduğunu düşünüyor.
3. Ses ve Anonimlik: Podcast üreticisinin veya podcaste konuk olarak katılan kişinin görüntüsünün yayında yer almaması rahatlık sağlayabiliyor. Özellikle tabular, cinsellik, toplumsal cinsiyet eşitsizliği gibi konuşması zor olabilen konuların sadece sesle, bazen de anonim sesle, yani sesin değiştirilerek kullanılabiliyor olması, kadın üreticiler için büyük avantaj.
4. Teknik Avantajlar: Podcast, erkeklerin teknik işlerde genelde başarılı olduğu algısının kolayca kırılabileceği bir alan. Çünkü kendi başınıza ses kaydı alıp, editlemeniz ve paylaşmanız oldukça kolay.
5. Zamansızlık: Radyodan farklı olarak podcastin canlı olarak yayınlanmaması da yine konuşmacıları rahatlatan, onlara alan açan bir mecra olmasını sağlıyor. Anlattıklarının sonradan kesilip editlenebileceğini bilmek, kadın ve LGBTİ+lar için özgüven verici olabiliyor.
Podcast ile daha derin bağlar kurmak
Podcast üretiminin hem kadın ve LGBTİ+’lar için hem de dinleyiciler için yeni ve güvenli bir alan olduğu noktasında buluştuk. Tuluğ Özlü, bu alanın dinleyicileri ile arasında oldukça samimi bir ilişki kurduğunu şöyle açıklıyor:
“Birine sesle, yani kulağından ulaşmak o kişiyle yakın bir iletişim kurmanızı sağlıyor. Yani ekrana bakmaktan çok farklı sesinize alışan dinleyicilerinizin sizi dinlemesi. Yani size güveniyorlar, size inanıyorlar, sizi terk etmiyorlar, Dinledikçe kendine yakın hissediyorlar. Dinlediği şeyi önemsiyorlar ve bir olduğumuzu, yalnız olmadığımızı hissettiğimiz bir durum ortaya çıkıyor.”
Aynı şekilde Hazal Sipahi de dinleyiciyle kurulan bu bağdan bahsediyor:
“Sesimle kurduğum bir samimiyet var gibi geliyor bana. Yani işte, hep böyle biri kulağına konuşuyormuş gibi. Görselde senin için bir şeyler daha tamamlayıcı iken, seste sadece sesi duyuyorsun, o tamamlayıcılık sende oluyor ve orada daha samimi bir şey yaratabiliyorsun”
Duygu İslamoğlu ise dinleyicilerle kurulan bağın üreticiyi de bazı anlamlarda özgürleştirdiğini ve ürettiği içeriği de değiştirdiğini düşünüyor:
“Bir podcast yayınında, sadece bir ton kullanarak ya da arka plandaki sesi değiştirerek de anlama katkıda bulunabiliyoruz. Yani okurlardansa, dinleyicilerin şakalarımı daha iyi anlayacağını düşünmem bundan.”
Son olarak Hazal Sipahi dinleyiciler açısından da anonim bir alan açılabildiğini ekliyor. Yani kadın dinleyiciler kendilerini gizlilik anlamında daha rahat hissedebiliyor. Sipahi bunu şöyle açıklıyor:
“Spotify’da ne dinlediğimi göster diyebiliyorsun ama podcast dinlerken bu gözükmüyor. Yani üretici için aslında kötü bir şeyken, çünkü belki birileri görecek, merak edecek ve benim podcastime gelecek; tüketici açısından değil. Ama tüketici en azından ne dinlediğim gözükmüyor diyerek kendisini rahat hissedebilir. Hani ben şimdi Mental Klitoris diye bir şey dinlediğimde akrabam görmesin, kapatayım, ay kapattım mı, kapatmadım mı falan diye bir şey dert edinmem gerekmiyor. Mesela bir arkadaşım demişti seni dinlemek isteyenler var ama dinlemeye çekiniyor diye. Ben de “aa gözükmüyor! Söyle ona mutlaka dinlesin” diye geri dönüş yapmıştım.”
Podcast aslında kadınlar için hem üretim, hem de tüketim açısından sınırları daha derinlemesine tartışılabilecek, üzerine tezler yazılabilecek bir alan. Hala çok yeni bir mecra olması, keşfedilmemiş birçok yönü olabileceği fikrini veriyor.
Kadınlar podcast aracılığıyla seslerini duyurarak, tabuları yıkmaktan çekinmeyen konuları ele alarak ve aynı zamanda birbirinden farklı hikayeleri olsa da, doğaçlama bir şekilde cesaretlerini ortaya koyarak bize dinlemek üzere yeni ve güvenli alanlar açtılar ve yayınlarına devam ediyorlar.
Yararlanılan Kaynaklar:
Podcast ismi nereden geliyor?
Podcast dinleme alışkanlıkları 2021