On yıldan biraz daha uzun bir süre önce sosyal medya, Arap Baharı olarak bilinen ayaklanmalar sırasında küresel ölçekte bir şeffaflık aracı olarak müjdelenmişti. New Yorker’da yazan Kyle Chayka’ya göre şimdi ise aynı platformlar gerçekleri aydınlığa kavuşturmak yerine daha da bulanıklaştırıyor gibi görünüyor.
Kyle Chayka / The New Yorker
Geçen yılın Şubat ayında Rusya Ukrayna’yı işgal ettiğinde, savaşın dehşeti TikTok’taki videolar aracılığıyla dünyaya yayıldı. Cephedeki Ukraynalı askerler ve evlerine sığınan siviller, seyir halindeki tankları, bombalanan apartman bloklarını ve birliklere teslim edilen erzak paketlerini gösteren videolar yayınladı. Görüntülerin hem çokluğu hem de yansıttığı gerçeklik daha önce görülmemiş düzeydeydi. Çatışma kısa sürede “ilk TikTok savaşı” olarak adlandırıldı. On gün önce Hamas ve İsrail arasında patlak veren çatışmalar, sosyal medyanın bu yeni çağının ikinci büyük savaşı oldu. Ancak aradan geçen bir buçuk yıl içinde sosyal medya şaşırtıcı derecede değişti. Başlıca platformlarda, platformların kendileri tarafından alınan kararlar nedeniyle, akışlarımız hiç olmadığı kadar daha az güvenilir ve topluluk kaynaklı haber kaynakları haline geldi – ki başlangıçta bu özelliklere o kadar sahip değildi.
Eskiden Twitter olarak bilinen X, Elon Musk’ın sahipliğinde içerik denetleme personelini tasfiye etti, haber yayınlarının erişimini kısıtladı ve herhangi bir kullanıcının mavi tik doğrulaması satın almasına izin vererek bir zamanlar platformda güvenilirlik rozeti olarak kabul edilen şeyi Musk’ın rejimine yönelik bir destek sembolü haline getirdi. Meta’nın Facebook’u, şirketin yanlış bilgi yaymadaki rolüne ilişkin yıllarca süren tartışmaların ardından, kullanıcıların akışlarında görünen haber içeriklerinin sayısını en aza indirdi. Şirketin Çin hükümetiyle ilişkisi nedeniyle ABD’de daha fazla inceleme altında olan TikTok ise haber içerikleriyle arasına mesafe koyuyor. On yıldan biraz daha uzun bir süre önce sosyal medya, Arap Baharı olarak bilinen ayaklanmalar sırasında sahada belgeye dayalı kanıtları yaygınlaştırması nedeniyle küresel ölçekte bir şeffaflık aracı olarak müjdelenmişti. Şimdi aynı platformlar çatışmaları aydınlığa kavuşturmak yerine daha da bulanıklaştırıyor gibi görünüyor. Hamas’ın saldırılarını takip eden günlerde haber güncellemeleri için akışlarımıza güvenmenin tehlikelerini görmüş olduk.
Bir gazeteci X’teki dezenformasyon tufanını ve yanlış etiketlenmiş görüntüleri “algoritmayla beslenen bir savaş sisi” olarak tanımlamıştı. Bu yılın Haziran ayında Güney Kore’de meydana gelen bir yamaç paraşütü kazası, 2014’teki Suriye iç savaşı ve Arma 3 adlı savaş oyunu, İsrail ya da Gazze’den görüntüler olarak etiketlendi. (X’e gönderdiğim sorular, “Şu anda meşgulüm, lütfen daha sonra tekrar kontrol edin” şeklinde bir e-posta ile karşılandı.) 8 Ekim’de Musk, çatışma hakkında bilgi almak için takip edilmesi gereken iki hesabı öneren bir tweet attı: @WarMonitors ve @sentdefender, ikisi de resmi bir medya şirketi değil, ancak her ikisi de ücretli X abonesi. Günün ilerleyen saatlerinde, kullanıcıların her iki hesabın da düzenli olarak yanlış bilgiler paylaştığını belirtmesi üzerine Musk öneriyi sildi. Twitter bir zamanlar daha iyi yönetilen dijital platformlardan biriyken, X, sahibinin görmenizi istediği şeyleri öğrenmemiz için oluşturulan bir mecra haline geldi.
Facebook eskiden içerikleri bir “Haber Akışı”nda toplar ve medya şirketlerine platformunda haber yayınlamaları için ödeme yapardı. Ancak 2016 seçimleri, Covid salgını ve 6 Ocak ayaklanmalarına ilişkin Trumpvari yalanların yayılmasında yıllarca suç ortaklığı yaptıktan sonra şirket geri vites yaptı. İster kamuoyu tepkisi, ister denetim tehdidi buna neden olmuş olsun, Meta’ya ait hiçbir sosyal medya mecrasının artık haber yayma amacı gütmediği açık. Son günlerde Facebook feed’im, sanki dünyada kayda değer hiçbir şey olmuyormuş gibi, gitgide artam spam içerikli ‘meme’lerle dolup taştı. Instagram’da, Filistin yanlısı bazı kullanıcılar ‘gizli yasaklamaya’ (algoritmaların desteğiyle öne çıkamama) maruz kaldıklarından şikayet etti ve bunu aşmak için ipuçları paylaştı. (Meta sorunu bir “hataya” bağladı.)
Temmuz ayında Meta, kullanıcıları Musk’ın zor durumdaki X’inden uzaklaştırmak amacıyla yeni sosyal ağı Threads’i başlattı. Ancak X’in aksine Threads, gerçek zamanlı bir haber kaynağı olarak hizmet vermekten kaçındı. Geçtiğimiz hafta, Instagram’ın başkanı ve Threads’in denetçisi Adam Mosseri, platformun haber içeriğinin “önüne geçmeyeceğini” ancak “onu güçlendirmeye de gitmeyeceğini” duyurdu. Sözlerine şöyle devam etti: “Platformun gelişmiş yapısı, tutması zor sözler vermenin olumsuz yanları ve olası tehlikeler göz önüne alındığında bunu yapmak çok riskli olacaktır.” Threads’i İsrail-Hamas savaşı hakkında haber kaynağı olarak X’ten daha faydalı buldum. Daha sakin ve bilinçli bir hava var ve haber akışım daha çok yetkin isimlerin etkileşim almış gönderilerini öne çıkarma eğiliminde. Ancak Threads’te çok fazla algoritmayla beslenen öneri aldıklarından ve yeterince gerçek zamanlı gönderi göremediklerinden yakınan çok sayıda gazeteci de gördüm. Threads kullanıcıları artık kronolojik olarak düzenlenmiş bir akışa geçme seçeneğine sahip. Ancak çoğu kişinin kullandığı varsayılan ayarda, platformun size herhangi bir zamanda en son gönderileri gösterdiğinin garantisi yok.
TikTok, videoları incelemek üzere İbranice ve Arapça bilen personel tahsis etmek de dahil olmak üzere, sahte İsrail-Hamas içeriğiyle mücadele etmek için attığı adımları özetledi. Şirket ayrıca Agence France-Presse ve Lead Stories gibi dışarıdan doğrulama kuruluşlarıyla da çalışıyor. Ancak bu TikTok’un bir haber kaynağı rolünü benimsediği anlamına gelmiyor. New Media & Society dergisi tarafından yayınlanan yakın tarihli bir çalışma, platformun haberlerle ilgili gönderilere diğer içerik türlerine göre daha az algoritmaya dayalı öne çıkarma uyguladığı sonucuna vardı. Çalışmanın yazarları, “‘Sizin İçin’ sayfasının algoritması, aktif katılım göstergeleriye hazırlandığında bile neredeyse hiç haber içeriği göstermiyor” diye yazdı. (TikTok’un bir temsilcisine göre, algoritması tüm incelenmiş içeriğe aynı şekilde davranıyor).
İsrail-Hamas çatışmasının TikTok akışında Ukrayna savaşından farklı bir şekilde yansıdığını gözlemledim. Daha az sayıda birinci şahıs videosu ve doğrulanmış yayınlardan daha fazla gönderi var. Konuşan kafalardan gelen yorumlar, habercilikten daha yaygın; fikre dayalı argümanlar, belgelere göre daha kolay yer buluyor gibi görünüyor, ancak platformların algoritmik formülleri büyük ölçüde gizli tutulduğu için kesin bir şey söylemek zor. X’te, birçok kullanıcının akışlarının giderek tek taraflı göründüğünden şikayet ettiğini gördüm. Bir kullanıcı “Yani tüm twitter Filistin yanlısı mı yoksa bu sadece benim algoritmam mı?” diye sordu. Bir diğeri ise “Instagram algoritması sanki fikrimi değiştirmeye çalışıyormuş gibi bana durmadan İsrail yanlısı videolar gösteriyor” diye yazdı. Akışlar, kullanıcıların hangi gönderilerle etkileşime geçebileceğini tahmin ediyor ve bunları onlara durmaksızın sunuyor. Otomatik öneriler kullanıcı seçiminin yerini aldıkça, hepimiz kendi kendini güçlendiren filtre baloncuklarımızın içine daha da fazla itiliyoruz.
Sosyal medya artık doğrulanmış gerçek zamanlı bilgi kaynağı olarak pek kullanılmasa da, kamuoyunu yönlendirmek için bir savaş alanı olmaya devam ediyor. Daha 10 Ekim’de Hamas’ın İsrailli bebeklerin başını kestiğine dair korkunç bir söylenti X’te dolaşmaya başladı. Başkan Biden geçen hafta savaşla ilgili açıklamalar yaparken, bu tür vahşet görüntülerini kendi gözleriyle gördüğünü ima etti. Ancak Yönetim daha sonra Biden’ın yorumlarını geri aldı ve söylentinin çürütüldüğü bildirildi: Bebekler Hamas tarafından öldürülmüştü, ancak kafa kesildiğine dair bir kanıt yoktu. Perşembe günü, “İsrail Devleti’nin resmi Twitter hesabı” olarak tanımlanan ve söylentiyi destekleyen @Israel adlı X hesabı bebek cesetlerinin görüntülerini yayınladı. Bazı X kullanıcılarına bu paylaşım reklam olarak sunuldu ve hesabın mesajı tanıtmak için ödeme yaptığı öne sürüldü. Bir reklam gerçek haber sayılır mı? Kullanıcıların, platformların rehberliği olmaksızın, neyin doğru olduğuna kendi başlarına karar vermek zorunda bırakılması çok acı ve aynı zamanda absürt. Eğer ortada gerçekten de algoritmayla beslenen bir savaş sisi varsa, teknoloji şirketleri bu sisi ortadan kaldırmak için herhangi bir sorumluluk üstlenmekten kaçınıyor gibi görünüyor.
Hesap verebilirliği teşvik eden yeni düzenlemeler, haberlerin internet üzerinden yayılması üzerinde istemeden de olsa caydırıcı bir etkiye sahip olabilir. Avrupa Birliği’nin Ağustos ayında yürürlüğe giren Dijital Hizmetler Yasası uyarınca, sosyal ağlar içeriklerini denetlemedikleri takdirde küresel gelirlerinin yüzde altısı oranında para cezasına çarptırılabilecek. Geçtiğimiz hafta Avrupa Komisyonu Musk ve X’e bir mektup göndererek X’in “AB’de yasadışı içerik ve dezenformasyon yaymak için kullanıldığını” iddia etti ve platformun İsrail’deki çatışmayı nasıl ele aldığına dair bilgi talep etti. Haziran ayında kabul edilen Kanada Çevrimiçi Haber Yasası, medya şirketlerine sağladıkları içerik için dijital platformları tazminat ödemeye zorluyor. Buna karşılık Meta’nın platformları Kanada’daki kullanıcıların haber içeriklerini görüntülemesine veya paylaşmasına izin vermeyi durdurdu. ABD’de önerilen benzer bir Gazetecilik Rekabet ve Koruma Yasası, Meta’nın ABD’de de aynı şeyi yapmakla tehdit etmesine yol açtı.
Yazının devamına buradan ulaşabilirsiniz.
Çeviri: SES Eşitlik, Adalet, Kadın Platformu